احمد بهمئی اصل؛ علی‌اصغر غفوری
چکیده
این پژوهش به بررسی ارزشهای بلاغی قصاید سنایی از دیدگاه علم معانی می‌پردازد تا جنبهای مهمّ از ارزشهای ادبی آن را روشن کند. یکی از مباحث مهمّ علم معانی، مبحث قصر یا حصر است که بلاغت کلام را بهویژه ...
بیشتر
این پژوهش به بررسی ارزشهای بلاغی قصاید سنایی از دیدگاه علم معانی می‌پردازد تا جنبهای مهمّ از ارزشهای ادبی آن را روشن کند. یکی از مباحث مهمّ علم معانی، مبحث قصر یا حصر است که بلاغت کلام را بهویژه در بحث قصر اضافی و ادّعایی تبیین‌میکند. در این جستار بر اساس قواعد مدوّن علم معانی، موضوع قصر و حصر در اشعار سنایی، ازجمله انواع آن، از چند زاویه بررسی و پس از سنجش آنها بر پایۀ قواعد و مباحث مطرح در علم معانی، بسامدهای مربوط و عوامل اثرگذاری و بلاغت ابیات مربوط در قصاید او از دیدگاه مورد بررسی تبیین‌میگردد. سنایی از انواع قصر و حصرِ صفت بر موصوف، موصوف بر صفت، اِفراد، قلب، تعیین، حقیقی، و اضافی یا ادّعایی و با روش‌های گوناگونِ ایجاد مفهوم حصر، هم با استفاده از ادات قصر و هم بدون آن به‌طور مؤثّر استفاده‌کرده‌است. بسامد استفاده از ادات قصر در قصاید وی شامل بیش از 110 مورد و بسامد شیوه‌های دیگر درحدود 45 مورد است. هم‌چنین سنایی قصر صفت بر موصوف را حدوداً در 120 بیت و قصر موصوف بر صفت را در 25 بیت به‌کارگرفته‌است. ازجملة مقاصد قصر و حصر در قصاید مورد بحث همان است که برای انواع قصر و حصر به اعتبار اعتقاد مخاطب در متن مقاله ذکر شده‌است. هم‌چنین به مواردی همچون مبالغه در وصف یا مدح و منقبت، ترغیب و شوق‌انگیزی، نفی غیر موصوف، مفاخره، منحصر کردن طریق یا وسیلة رسیدن به هدف (رستگاری، کمال، عزّت، و...) در یک طریق یا وسیلة خاصّ، تحقیر غیر موصوف، هشدار، ایجاد نفرت نسبت به چیزی، تعریض و کنایه به غیر موصوف، و امثال آن می‌توان‌اشاره‌کرد.
