اکبر صیادکوه؛ حسین شمس الدینی
چکیده
از اصلی‌ترین عوامل پیدایش سبک ادبی، هنجارگریزی و بسامد آن در اثر ادبی است که باعث تشخّص و برجستگی زبان اثر ادبی می‌شود. بهره‌گیری از شیوه‌های جدید سبک‌شناسی برای تجزیه و تحلیل متون ادبی، دریچه‌ای ...
بیشتر
از اصلی‌ترین عوامل پیدایش سبک ادبی، هنجارگریزی و بسامد آن در اثر ادبی است که باعث تشخّص و برجستگی زبان اثر ادبی می‌شود. بهره‌گیری از شیوه‌های جدید سبک‌شناسی برای تجزیه و تحلیل متون ادبی، دریچه‌ای تازه به شناخت دقیق این متون است. پرداختن به انواع هنجارگریزی یکی از شیوه‌های جدید بررسیِ سبکیِ متون است که اثر ادبی را در همۀ لایه‌های زبانی، ادبی و معنایی واکاوی می‌کند. در این جستار از دیدگاه زبان‌شناسی جفری لیچ (1969) در باب هنجارگریزی ساختاری، غزل‌های عطار نیشابوری بررسی و تحلیل توصیفی- آماری شده است. با تحلیل آماری جنبه‌های گوناگونِ هنجارگریزی آوایی و واژگانی در دویست غزل نخست دیوان عطار نیشابوری، نتایج مهمی به دست آمد؛ ازجمله بسامد زیاد ترکیبات نوساختۀ صوفیانه در غزلیات عطار که از برجستگی‌های سبکی غزل وی به شمار می‌آید، نشان‌دهندۀ این نکته است که عطار شاعری متعهد به ارزش‌ها و اصول عرفانی است. این پژوهش همچنین نشان می‌دهد هنجارگریزی‌های آوایی، به‌ویژه شگردهایی مانند «حذف و تخفیف در ساختار واژگان» در شعر عطار به‌ضرورت موسیقی و محدودیت‌های وزنی، بیش از هر عنصر آوایی به کار رفته است. همچنین عطار بخش زیادی از درون‌مایه‌ها و تجربیات عرفانی مدنظر خود را در ترکیباتی نوساخته با رویکردی صوفیانه به کار برده است؛ ترکیباتی که برساختۀ ذهن و زبان صوفیانه عطار است و پیش از او در هیچ متن صوفیانه اعم از نثر یا شعر به کار نرفته است. از این میان فقط حدود 20درصد از این ترکیبات از شعر عطار فراتر رفته و میراث عطار در شعر شاعران صوفیانه پس از وی شده است و مابقی این ترکیبات نوساخته همچنان در شعر عطار، بی‌بدیل مانده‌اند.
