صفیه توکلی مقدم؛ فاطمه کوپا
چکیده
تحلیل ساختاری زمان، یکی از رویکردهای جدید در حوزة نقد ادبی به حساب میآید که دریافتی جامع از ابعاد زیباییشناختی و نظام نحوی حاکم بر داستانها ارائه میکند. ژنت از جمله نظریهپردازانی است که ...
بیشتر
تحلیل ساختاری زمان، یکی از رویکردهای جدید در حوزة نقد ادبی به حساب میآید که دریافتی جامع از ابعاد زیباییشناختی و نظام نحوی حاکم بر داستانها ارائه میکند. ژنت از جمله نظریهپردازانی است که با تأکید بر عنصر زمان، به بررسی مناسبات و روابط زمانی در متون روایی بر اساس مفاهیم نظم، تداوم و بسامد میپردازد. این جستار در پی آن است که با بررسی آخرین رمان احمد محمود، «درخت انجیر معابد» بر اساس نظریة ژنت، چگونگی ساختار زمانی در این روایت را با شیوهای تحلیلی- استنباطی واکاوی کند.برآیند این واکاوی نشان میدهد که نویسنده با بنانهادن طرح روایت بر ساختاری غیرخطی، داستانی مدرن خلق میکند که عنصر زمان در آن نقشی اساسی دارد. تداعیهای آگاه یا نیمهآگاه، منطبق با مؤلفههای جریان سیّال ذهن که از طریق همسانی مکانی یا کلامی روی میدهد، موجب بازگشتهای مکرّر زمانی به گذشته میشود. کارکرد اغلب این گذشتهنگریها، رفع پیچیدگی متن، اشاره به گذشتة اشخاص و یا بازگشایی گرههای داستانی است. بررسی تداوم داستان نشان میدهد نویسنده بهخصوص در زمان گذشته، داستان را با شتاب به پیش میبرد و به اقتضای طرح داستان، گاه با حذف و تلخیص بر سرعت روایت میافزاید، گاهی با صحنه نمایشی و توصیف، به تفصیل رویدادها را شرح میدهد. انواع بسامد مفرد، مکرر و بازگو در داستان کارکرد دارد و کانون روایت، سوم شخص و دانای کل است.
