مهدی کمالی؛ محمدکاظم کهدویی؛ سید محمود الهام بخش
دوره 1، شماره 1 ، اسفند 1388، ، صفحه 107-126
چکیده
بیدل دهلوی (1054-1133 ه.ق.) یکی از بلندآوازهترین شاعران پارسیگوی سرزمین هندوستان و بزرگترین شاعر شاخة هندی سبک مشهور به هندی است؛ اما اشعار او در ایران به قدر کافی نقد و بررسی نشده است. وزن یکی از عناصر ...
بیشتر
بیدل دهلوی (1054-1133 ه.ق.) یکی از بلندآوازهترین شاعران پارسیگوی سرزمین هندوستان و بزرگترین شاعر شاخة هندی سبک مشهور به هندی است؛ اما اشعار او در ایران به قدر کافی نقد و بررسی نشده است. وزن یکی از عناصر اصلی شعر و از مهمترین عوامل تأًثیرگذاری آن است. بنابراین، در مسیر ارزیابی و نقد شعر، یکی از گامهای اصلی، بررسی کیفیت وزن آن است. اغلب بیدلخوانان و بیدلشناسان، غزل های او را ارزشمندترین محصولات طبعش میدانند. از سوی دیگر، قالب غزل با توجه به پیشینه و ماهیت غنایی‌اش پیوند عمیقتری با موسیقی دارد و نقش وزن در آن برجستهتر از دیگر قالبهاست. به همین دلایل، در پژوهش حاضر، وزن غزل های این شاعر معرفی و با اوزان رایج غزل فارسی و غزل قرن یازدهم مقایسه شده است و خصوصیات وزنی غزلیات او آشکار گردیده که خلاصة آن چنین است: بیدل 2858 غزل را در 32 وزن سروده است که از آن میان، شش وزن پرکاربردتر که 81% کل غزل ها را شامل میشود، همان شش وزن پرکاربرد کل غزل فارسی و غزل قرن یازدهم است. بدین ترتیب، بیدل که اشعارش به متفاوت و نامعمول بودن زبانزد است، از نظر وزن ِبیش از چهار پنجم غزل هایش، تا حد زیادی مطابق معیار و «معمولی» است؛ اما در اوزان نسبتاً کمکاربردتر، تشخصها و نوآوریهایی در کار این شاعر وجود دارد: بیدل در پنج وزن از اوزان بسیار نادر شعر فارسی، از 1 تا 56 غزل، و به یک وزن دیگر نیز که بنا بر شواهد موجود، در شعر کلاسیک فارسی هیچ نمونة شناختهشدهای ندارد، چهار غزل سروده است.
