صدیقه تقوی اصل؛ عبدالله واثق عباسی؛ محمّدامیر مشهدی
چکیده
آیرونی نوعی صنعت ادبی است که تضادهای معنایی را دوچندان می‌کند و خاصیّت چندپهلوبودن آن، باعث به چالش کشیدن ذهن مخاطب می‌شود. این نوع ادبی در ادبیات فارسی معادل اصطلاحاتی مانند طنز، کنایه، مطایبه، تجاهل‌العارف، ...
بیشتر
آیرونی نوعی صنعت ادبی است که تضادهای معنایی را دوچندان می‌کند و خاصیّت چندپهلوبودن آن، باعث به چالش کشیدن ذهن مخاطب می‌شود. این نوع ادبی در ادبیات فارسی معادل اصطلاحاتی مانند طنز، کنایه، مطایبه، تجاهل‌العارف، مدح شبیه به ذم، ایهام، تضاد، تناقض و... آمده است. سعدی و عبید دو نویسندۀ توانا در زمینۀ سخن کنایه‌آمیز در دو قرن متوالی هستند که با دوگانه‌گویی‌های خاص خود باعث نوعی طنز در بافت کلامشان شده‌اند؛ به همین سبب این پژوهش بر آن است تا جلوه‌های آیرونی را با توجه به اوضاع سیاسی و اجتماعی آن روزگار در کتاب گلستان و اخلاق‌الأشراف بررسی و مقایسه کند و از این راه، بهتر به درک لایه‌های زیرین متن پی برد. مقاله ابتدا به روش تحلیلی ـ توصیفی، بر اوضاع سیاسی ـ اجتماعی عصر هر دو نویسنده توجه دارد؛ سپس به بررسی و مقایسۀ انواع آیرونی در دو کتاب، همراه با شاهدمثال می‌پردازد. برپایة یافته‌های این پژوهش، بیشترین گونۀ آیرونی به‌کاررفته در گلستان با توجه به شرایط حاکم بر جامعه و همچنین خفقان سیاسی و اجتماعی آن دوران ـ که سایۀ طنز و پوشیدگی کلام را در بافت متن کتاب ایجاد کرده است ـ از نوع آیرونی ساختاری، موقعیّت، تقدیری و کلامی است؛ همچنین در اخلاق‌الأشراف، بیشترین نوع آیرونی، بلاغی است و شاهد خاصی از گونۀ ساختاری، رادیکال، تقدیری، نمایشی و رمانتیک در این اثر دیده نشد.
