محمدصادق بصیری؛ نجمه حسینی سروری؛ علی جهانشاهی افشار
چکیده
علامه اقبال لاهوری، شاعر اندیشمند مسلمان، شاعری را همسنگ و هم‌پایۀ پیامبری می‌داند؛ او شاعر را پیشوا و راهنما و شعر را وسیله‌ای برای بیان حقیقت، هدایت انسان‌ها و ترغیب آنها به بیداری و حرکت به شمار ...
بیشتر
علامه اقبال لاهوری، شاعر اندیشمند مسلمان، شاعری را همسنگ و هم‌پایۀ پیامبری می‌داند؛ او شاعر را پیشوا و راهنما و شعر را وسیله‌ای برای بیان حقیقت، هدایت انسان‌ها و ترغیب آنها به بیداری و حرکت به شمار می‌آورد. به‌سبب تأکید اقبال بر وجه ارشادی و ترغیبی کلام، در عین توجه به فصاحت و بلاغت الفاظ و معانی شعر و از آنجا که آشکارترین نمود نقش ترغیبی زبان در وجه امری کلام است، در این پژوهش به چگونگی کارکرد معانی ثانویۀ امر در شعر اقبال توجه شد. روش کار، شناسایی معانی ثانویۀ امر در شعر شاعر، دسته‌بندی بسامدی و تحلیل شواهد بر مبنای ارتباط دوسویۀ گوینده و مخاطب است. اهمیت پژوهش در توجه به کارکرد زبان و شیوه‌های ابلاغ پیام در شعر اقبال لاهوری، با توجه به مناسبات دوسویۀ شاعر و مخاطبان اوست. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد از مجموع هفتصد و هفتاد کاربرد امر در معانی ثانویه، در پنجاه درصد شواهد، امر در معنی تحذیر و تنبّه و ارشاد مخاطب آمده و شاعر ازنظر دانش و آگاهی در جایگاه برتری نسبت‌به مخاطب قرار گرفته است. در سی و پنج درصد شواهد، شاعر با مخاطب هم‌پایۀ خود سخن می‌گوید و بیشترین معنای ثانویۀ جملات امر در این ارتباطِ برابر، ترغیب مخاطب است. جایگاه فرودست شاعر در مقابل مخاطب، فقط آنجا دیده می‌شود که روی سخن شاعر با خداوند یا مخاطب غایب و مجازی است و امر در معنای دعا یا تمنّا به کار رفته است.
