تأثیر مقامات حریری بر گلستان و بوستان سعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

یکی از آثار مهم و اثرگذار بر کلام سعدی در گلستان و بوستان، مقامات حریری است. این کتاب را که سرشار از انواع ظرافت‌ کلام عرب است، به‌حق می‌توان نمونۀ عالی فصاحت در ادب عرب شمرد. سعدی که سال‌ها در بغداد زندگی کرده است، با این کتاب انس تمام یافته است و اشاراتی که به‌ویژه در بوستان دارد به‌طور تام بر این علاقه و انس دلالت می‎کند. از مطالعۀ آثار سعدی و مقامات حریری و مقایسۀ آنها این نتیجه حاصل می‌شود که سعدی در بیان مطالبی به‌طور مستقیم از مقامات حریری اثر گرفته است. این تأثیرات شامل دو جنبۀ لفظی و مضمونی و محتوایی است. در این مقاله اثرپذیری کلام سعدی در بوستان و گلستان از مقامات حریری نشان داده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Maqamat al-Hariri's Impression on Saadi's Golestan and Bustan

نویسنده [English]

  • Mohammad ali Mohammadi
Associate Professor of Persian Language and Literature, Yasouj University, Yasouj, Iran
چکیده [English]

Abstract
Saadi who is renowned as the "King of the Realm of Literature", in addition to his own innate sense and inherent faculty, benefited from various sources, for his eloquence. One of these sources and references has been the unique masterpiece of the Arabic letters, Maqamat al-Hariri by Abu-Mohammed Al-Qasim Hariri Basri (446-516 H = 1054-1122 AD). This work, owing to its inclusion of nice and astonishing anecdotes, abundance of figures of speech, esthetic requisites of speech and frequent usage of the Qur'anic Verses, Hadith, Arabic poems and proverbs, attracted Saadi's attention.  As Saadi used to study at the Nezamieh school of Baghdad, he became familiar with the book. Saadi's attention to Maqamat is to the extent that he has mentioned it in Golestan and Bustan, in a number of occasions. It is worth mentioning that the Persian literary figures and poets had never deemed themselves to be needless of Maqamat al-Hariri; however, it seems that Saadi has been interested in the book, more than anyone else. As a consequence, in the Persian poetry and literary works, the strongest inspiration from the book can be seen in Saadi's words. As a matter of fact, the rhetorical style of Saadi'sGolestan is similar to Maqamat to a great extent. As Bahar, Malekosho'ara( poet laureate) asserts " Golerstan is the second Maqamat al-Hamidi" which is, in turn, regarded as an utter imitation of Maqamat al-Hariri. In short, Saadi has mentioned some points in Golestan and Bustan which are indicative of his attention to Maqamat al-Hariri. The inspirations of Saadi from Maqamat al-Hariri are of two categories: The first category includes verbal inspirations, so that we can sometimes see that Saadi quotes some words from Maqamat al-Hariri, which are used in the Persian literature for the first time, e.g. juxtaposing the two words of /ʔeʃa/ (=the night prayer)and /ʔæʃa/ (=supper) or the two words of /ʤəʊʔ/ (=hunger) and /hoʤəʊʔ/ (=sleep) and sometimes a complete phrase has been cited, e.g. /be hokm-e zæruræt/ (=as the need arises). The second category, which is more important than the first, is the citation of similar concepts, which sometimes includes a phrase, e.g. " practical effect on distant people" (making some people cry) or lack of competence in asking and answering questions, in which Saadi renders Hariri's word "missing all arrows in the quiver"to "He dropped the arrow of the reason quiver". And sometimes, Saadi utilizes the gist of a tale narrated by Hariri, and develops it very delicately and artistically by changing the characters and sets it in a new design, as if it has happened to him himself, e.g. the Euphrates Narrative of Maqamat al-Hariri, mentioned in the 4th chapter of Bustan, under the topic of "Anecdote of the Scholar".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maqamat al-Hariri
  • Golestan
  • Bustan
  • Saadi
  1. منابع

    1. ایرنا ریما، مکاریک (1388). دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، مرکز پخش کتاب گزیده.
    2. بهار، محمدتقی (1369). سبک‌‌شناسی، تهران: امیرکبیر.
    3. بلخی، جلال‌‌الدین (1379). مثنوی معنوی، تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
    4. الحریری‌‌البصری، ابومحمدالقاسم بن محمد بن عثمان (1364). مقامات حریری، تهران: مؤسسۀ فرهنگی شهید محمد رواقی.
    5. خطیبی، حسین (1366). فن نثر در ادب فارسی، تهران: زوار.
    6. دهخدا، علی‌اکبر و همکاران (؟). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
    7. رواقی، علی (1365). ترجمۀ مقامات حریری در قرن هفتم، مترجم نامعلوم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی شهید رواقی.

    8. زرین‌‌‌کوب، عبدالحسین (1374). دفتر ایام، تهران: علمی.

    9.  ــــــــــــــــــــــ (1371). سیری در شعر فارسی، تهران: علمی.

    10. ـــــــــــــــــــــ (1378). نه شرقی نه غربی انسانی، تهران: امیرکبیر.

    11. ـــــــــــــــــــــ (1379). حدیث خوش سعدی. تهران: سخن.

    12. سعدی، مصلح‌‌الدین عبدالله (1368). گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

    13. ــــــــــــــــــــــــــ (1363). بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

    14. ــــــــــــــــــــــــــ (1363). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.

    15.  صائب‌تبریزی، میرزا محمدعلی (1370). دیوان اشعار، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.

    16. گلشاهی، طواق گلدی (1387). ترجمۀ مقامات حریری، تهران: امیرکبیر.

    17. مؤیدشیرازی، جعفر (1362). شناختی تازه از سعدی، شیراز: نوید.

    18. نامورمطلق، بهمن (1386). تأملی بر نظریۀ بینامتنیت رولان بارت، روزنامۀ ایران.

    www.magiran.com/npview.asp?ID=1499502

    19. نظامی (1384). مخزن‌‌الاسرار. تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.

    20. یاقوت حموی (1988). معجم‌‌الادباء. بیروت: داراحیاءالتراث‌‌العربی.