کارکردهای معنایی- منظوری جملات معترضه در تاریخ بیهقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، کردستان، ایران

چکیده

مبحث جملة معترضه از مباحث مشترک بین دستور زبان و علم معانی است. منحصرکردن آن به دعا و نفرین، اطلاق حشو به آن و مواردی ازاین‌دست موجب شده‌است تاکنون به‌گونه‌ای بایسته به آن پرداخته نشود؛ درحالی‌که جملة معترضه ضمن افزودن بار عاطفی کلام، حضور راوی و نظرات و جبهه‌گیری‌های مشخص او یا به تعبیر دیگر گفتمان او را در متن روایت نمایان و اهداف متعدد دیگری را نیز دنبال می‌کند. پژوهش حاضر به بررسی کارکردهای معنایی - منظوری جملات معترضه در تاریخ بیهقی می‌پردازد و می‌کوشد با تبیین این کارکردها ضمن کمک به تغییر نگرش مخاطبان از این جملات، به درک بهتر رخدادهای تاریخی و درک بهتر گفتمان ابوالفضل بیهقی نیز کمک کند. روش پژوهش، توصیفی‌تحلیلی است و داده‌ها به‌شیوة کتابخانه‌ای گردآوری شده‌ و به‌روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شده‌اند. نتیجه نشان می‌دهد این جملات در تاریخ بیهقی، خلاف تصور معمول تنها به جملات دعایی و بدلی محدود نمی‌شوند، بلکه کارکردهای مهمی چون، توضیح بیشتر، تأکید و برجسته‌سازی، توصیف و بیان حالت، ستایش و بزرگداشت،­ بیان علت‌، مذمّت، استعطاف، اقناع مخاطب، استوارکردن کلام، اظهار تعجب و شگفتی، اغراق و بزرگ‌نمایی و موارد متعدد دیگری را دربرمی‌گیرد که به‌تفصیل بررسی می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Semantic Functions of Parenthetical Sentences in Bayhaghi’s History

نویسندگان [English]

  • Sayyed Ahmad Parsa 1
  • Shahla Mahmoudi 2
1 Professor of Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
2 M. A. Student of Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

Sentences are classified into four main categories in terms of message and content by most grammarians: statement(declarative), interrogative, imperative, and exclamatory sentences ; but these sentences are often used for other functions based on their contextual positions which are rhetorically considered and examined as secondary meanings of sentences in the semantics and in a branch of linguistics known as pragmatics. These types of sentences seem to be structurally extra elements in the context of the main sentences so their omissions do not interfere with the syntactic structure of the sentences and phrases in which they are used. This is considered the reason why their importance and functions have been neglected and have not been dealt with appropriately in the literature. Such sentences are important in terms of discourse analysis, transliteration and narration since they are considered as the position of the narrator's discourse in retelling the narrations. Parenthetical sentences can transform the narrator's position from an impartial and indifferent narrator to an interpreter and even in some cases to an interferer. Dealing with the role and significance of such sentences, analyzing Bayhaghi’s discourse in the historical narrations of these sentences, better understanding the history of Bayhaghi, better understanding the functions of the parenthetical sentences, improving and correcting the mostly inaccurate view points of the rhetoric and syntax experts and helping to make these sentences be considered more appropriately in their main positions are among the purposes of this survey.
The results show that these sentences in Bayhaghi's History are not restricted to the sentences used for the sake of the prayer and appositional purposes, contrary to the common sense and perspectives, but rather these sentences are considered to be transnational explanations that are used by the narrator deliberately to interrupt the mainstream of the narration and to present some explanation about the previous episodes. They also illustrate the view points of the narrator (Bayhaghi) and his discourse in this regard. These sentences consist of about 354 sentences that have been located at the beginning, in the middle and at the end of the other sentences in different structures such as interpretations, clauses, statements, interrogatives, exclamations, commandment, poetic verses, Persian and Arabic phrases, Quranic verses and so on. These sentences serve to introduce and improve 21 kinds of important functions, in addition to setting up more communication channels to communicate properly with the audience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bayhaghi’s History
  • Syntax
  • Semantics
  • Redundancy
  • Parenthetical Sentence
  • Semantic-Conceptual Functions
منابع
1. ابوالقاسمی، محسن (1375). دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت.
2. ابن جنی، عثمان (1913م). الخصائص، بتحقیق محمد علی النجار، دارالمکتبه المصریه.
3. اسفندیاری، محمد (1374). «حشو قبیح»، آیینه پژوهش، 6(1(شماره پیاپی31)، صص 31ـ 5).
4. اکبری، حمیدرضا (1383). منظورشناسی اشعار پرسشی بوستان سعدی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان. دانشگاه شیراز.
5. امین مدنی، صادق (1363). دستورزبان فارسی، تهران: چاپخانة 17 شهریور.
6. انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (1370). دستورزبان فارسی، چ 6، تهران: فاطمی.
7. بتولی آرانی، عباس (1380). نقش‌های معنایی- منظوری جملات پرسشی در اشعار مهدی اخوان ثالث و فروغ فرخزاد براساس نظریة کنش‌های گفتاری و نظرگاه‌های بلاغی در شعر فارسی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد آموزش فارسی به غیر فارسی زبانان. دانشگاه شیراز.
8. بیهقی، ابوالفضل محمد حسین (1390). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض به اهتمام محمدجعفر یاحقی، شهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ پنجم.
9. پارسا،سیداحمد و مهدوی، دلارام (1390). «بررسی نقش‌های معنایی- منظوری جملات پرسشی در غزلیات شمس». فصلنامة زبان و ادبیات فارسی. سال نوزدهم، شمارة 71، 29-58.
10. تاج‌ الحلاوی، علی بن محمد (1341). دقایق‌الشعر، به تصحیح و حواشی سید محمدکاظم امام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11. تجلیل، جلیل (1385). معانی و بیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
12. تقوی، سید نصرالله (1363). هنجار گفتار: در فن معانی و بیان و بدیع فارسی، اصفهان: فرهنگسرای اصفهان.
13. حسینی، شمس‌السادات و همکاران (1396). «نقش علائم نگارشی معاصر در فهم آیات قرآن کریم»، فصلنامة علمی ـ پژوهشی پژوهش‌های ادبی ـ قرآنی (دانشگاه اراک)، سال پنجم، شماره چهارم.
14. خیامپور، عبدالرسول (1344). دستورزبان فارسی، چ 5، تبریز: شفق..
15. دانشگر، محمد (1383). «حشو در نوشته‌های امروز»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، شمارة 3، صص 83ـ 11.
16. دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغت‌نامه، چاپ اول از دورۀ جدید، تهران: مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
17. رادویانی، محمدبن‌عمر (1362). ترجمان‌البلاغه، به تصحیح احمد آتش، تهران: اساطیر.
18. رازی، شمس‌الدین محمدبن‌قیس (1388). المعجم فی معاییر اشعارالعجم، محمد قزوینی و مدرس رضوی و سیروس شمیسا، تهران: علمی.
19. رجایی، محمدخلیل (1359). معالم‌البلاغه، شیراز: دانشگاه شیراز.
20. رحیمیان، جلال و شکری احمدآبادی (1381). «نقش‌های معنایی- منظوری جملات پرسشی در غزلیات حافظ»، مجلة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورة هجدهم. شمارة1، 17-34.
21. زاهدی، زین‌الدین جعفر (1377). روش گفتار، مشهد: دانشگاه فردوسی.
22. سعدی، مصلح‌الدین (1366). کلیات، به اهتمام محمدعلی فروغی، چ 6، تهران: امیر کبیر.
23. سکاکی، ابویعقوب یوسف ابن أبی‌بکر (1983م). مفتاح العلوم، شرح نعیم زرزور، بیروت: دارالمکتبه العلمیه.
24. سلطانی رنانی، سید مهدی (1391): «اسالیب اعتراض در قرآن کریم»، دوفصلنامة علمی ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)، سال نهم، شمارة 1.
25. سلطانی گرد فرامرزی، علی (1368). از کلمه تا کلام، چ 4، ناشر: مؤلف.
26. سیوطی، جلال‌الدین (1380). الاتقان فی علوم القرآن. ج 2، تهران: فخر دین.
27. شریعت، محمد جواد (1367). دستورزبان فارسی، چ 3، تهران: اساطیر.
28. شمیسا، سیروس (1383). نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.
29. شیرازی، احمد امین (1366). آیین بلاغت، ناشر: مؤلف.
30. صفا، ذبیح الله (1366). مختصری در معانی و بیان فارسی، تهران: ققنوس.
31. عرفان، حسن (1389). کرانه‌ها، شرح فارسی: مختصر المعانی ج 2، چ 5، قم: اهجرت.
32. علوی مقدم، محمد و اشرف‌زاده، رضا (1379). معانی و بیان، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسان دانشگاهها.
33. فشارکی، محمد (1379). نقد بدیع، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهی.
34. قبادیانی، حکیم ناصربن‌خسرو (1380). دیوان اشعار: قصاید، به اهتمام سید نصرالله تقوی، سیدحسین تقی‌زاده، مجتبی مینوی و علی‌اکبر دهخدا، چ 2، تهران: معین.
35. کاشف، غلامحسین (1329). دستورزبان فارسی، استانبول: شمس.
36. کردی، رسول (1389). «حشو در ادب فارسی»، رشد و آموزش زبان و ادب فارسی، دورة 23، شمارة 4، صص 37ـ 34.
37. کزازی، میرجلال الدین (1370). زیبایی‌شناسی سخن پارسی (2): معانی، تهران: نشر مرکز.
38. مازندرانی، محمد‌هادی بن محمد صالح (1375). انوارالبلاغه، به‌کوشش محمدعلی غلامی‌نژاد، تهران: نشر قبله.
39. محبّتی، مهدی (1380). بدیع نو (هنر ساخت و آرایش سخن)، تهران: سخن.
40. مرزبان راد، علی (1374). دستور سودمند، چ 8، تهران: قومس.
41. مشکور، محمدجواد (1368). دستورنامه، چ13، تهران: شرق.
42. ممتحن، مهدی (1387). «جملة معترضه و تأثیر بلاغی آن در قرآن»، پژوهش‌نامة قرآن و حدیث، شمارة پنجم، صص 72ـ 59.
43. مولایی‌نیا، عزت‌الله (1386). «اسلوب اعتراض در بلاغت قرآن کریم»، فصلنامة علمی ـ تخصصی، سال اول، شمارة چهارم.
44. واعظ کاشفی سبزواری، کمال‌الدین حسین (1369). بدایع‌الافکار فی صنایع‌الاشعار، جلال‌الدین کزازی، تهران، نشر مرکز.
45. وطواط، رشیدالدین محمد عمری (1362). حدایق السحر فی دقایق الشعر، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال، ناشران: کتابخانة طهوری و کتابخانة سنایی.
46. الهاشمی، احمد (1387). جواهرالبلاغه، ترجمه و شرح حسن عرفان، قم: بلاغت.
47. همایی، جلال‌الدین (1367). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.
48. Leech, Geoffry (1983). Principles of Pragmatics, London: Longman.
49. Peccei, Jean Stiwel (1999). Pragmatics, New York: Routledge.