درنگی بر پیوندهای معنایی و بلاغی واژگان در ابیاتی از حافظ؛ نگاهی به کتاب مهندسی‌‌ سخن در سروده‌های حافظ از محمد راستگو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

چکیده

ازآنجاکه مهم ­ترین ویژگی سبکی و هنری شعر حافظ، استفادۀ اعجاب انگیز او از ایهام و انواع آن و به ­ویژه ایهام تناسب است، محققان بسیاری کوشیده اند با استخراج شواهد ایهام و انواع آن در شعر او، لایه های معنایی و رمزوارگی زبانی او را به تصویر بکشند. ازجمله پژوهشگرانی که درزمینۀ شعر حافظ، مطالعات درخوری انجام داده است و آثار ارزشمندی را در این حوزه به جامعة ادبی و علمی تقدیم کرده، محمد­ راستگوست. از­جمله آثار راستگو، کتاب مهندسی سخن در سروده های حافظ است که در سه دفتر گردآوری‌ شده است. دفتر نخست، ­به نام در پی آن آشنا، شامل سه گفتار در­بارۀ زبان و بیان هنری حافظ است. نویسنده در این کتاب، کوشیده است شگردهای هنری حافظ را برای دستیابی به هندسۀ استوار و خلل ناپذیر سخن خویش بازنماید. این مقاله کوشش دارد ضمن تأیید یا نقد توضیحات راستگو ذیل ابیات که در پیوند با شگردهای هنری حافظ آورده شده است، نکات و مطالب دیگری نیز برای تکمیل و تبیین ظرفیت های بیشتر هنری شعر حافظ و به‌ویژه ابیات بحث شده مطرح کند. روش پژوهش، کتابخانه ای و اسنادی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The artistic and linguistic techniques in the poetry of Hafez: A review of Speech Engineering in Hafez's Poems by Mohammad Rastgoo

نویسنده [English]

  • Hossein Salimi
Assistant Professor of Persian Language and Literature, Persian Gulf University, Bushehr, Iran
چکیده [English]

Abstract
Hafez's poetry has always been the focus of study by researchers of various fields of the humanities, especially literary researchers from different viewpoints. The usage of linguistic techniques and literary arts and the reflection of various semantic relations between words are the reasons why researchers have viewed his poetry with a particular attitude. On the other hand, since the most outstanding stylistic and artistic feature of Hafez's poetry is his elaborate use of ambiguity, many scholars and poets have tried to extract different mysterious meanings by referring to pieces of evidence and examples of ambiguity in his poetry.
The language of art reveals the wonders of the prismatic relations of words in Hafez's poetry. In other words, Hafez's linguistic and rhetorical techniques in his poetry have made the audience understand an appropriate personal level and extent of emotions, feelings, awareness, and knowledge of the linguistic and semantic layers of words and their artistic and content connection. They also could make interpretations and comprehend different meanings of his poetry to achieve more pleasure and enjoy the art. Undoubtedly, Hafez himself, with his knowledge and linguistic capacity, has been involved in selecting and combining words based on their artistic and semantic connections. However, the reader's place is vital in discovering and finding the semantic and linguistic layers of text and word's musical features.
In the book Speech Engineering in Hafez's Poems, Mohammad Rastgoo has studied the reasons for selecting some words in Hafez's verses based on “the death of the author’ theory that is of valuable researches in discovering the internal and external features of a work. The arts and content of many of Hafez's verses are deliberate and perfect. However, eventually, in addition to different views and theories, there are other semantic and linguistic aspects in those poems.
The research point of view is to design the same features and other linguistic and semantic layers in completing the views. In fact, the purpose of this study is mainly to examine the viewpoints and honest opinions about the aesthetic and semantic arts of Hafez's verses in the book Speech Engineering in Hafez's Poems, to justify, complete, and propose additional views that are detailed and documented in other artistic relationships with words in Hafez's verses. So this article tries to confirm the explanations and contents of some poems related to Hafez's artistic techniques to reveal his artistic capacities, especially in the verses that have been studied. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez
  • Speech Engineering
  • Poetry
  • Seyyed Mohammad Rastgoo
  1. منابع

    1. انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1361). دیوان خواجه حافظ شیرازی، چاپ چهارم، تهران: نشر جاویدان.
    2. آقاحسینی، حسین و فاطمه جمالی (1384). «فراتر از ایهام» مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 61 دورة دوم، تابستان. صص 142-121.
    3. پادشاه، محمد (1336). فرهنگ آنندراج، تصحیح محمد دبیر­سیاقی، انتشارات خیام. چاپ اول.
    4. پورنامداریان، تقی (1384) گمشدة لب دریا، تهران: انتشارات سخن.
    5. حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد. (1379). دیوان. به کوشش سیّد محمد راستگو، تهران: نشر نی.
    6. حمیدیان، سعید (1392). شرح شوق؛ شرح و تحلیل اشعار حافظ، چاپ دوم، تهران: انتشارات قطره.
    7. حیدری، علی (1385). «ایهام در شعر حافظ»، کیهان فرهنگی، شهریور و مهر، ش240-239. صص 8-32.
    8. خرمشاهی، بهاءالدین (1391)، حافظ­نامه، چاپ بیستم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    9. خرمشاهی، بهاءالدین، (1373). حافظ، تهران: انتشارات طرح نو.
    10. خلف تبریزی، محمدحسین (1362). برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
    11. دشتی، علی. (1364). نقشی از حافظ، ویراست سوم، تهران: انتشارات اساطیر.
    12. دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    13. راستگو، محمد (1395). در پی آن آشنا؛ مهندسی سخن در سروده­های حافظ، تهران: نشر نی.
    14. زاویه، سعید و آمنه صافی تبار(1392). «بررسی آیین های اساطیری «داوری ایزدی» در ایران باستان»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، س9، ش30، صص 131-101.
    15. زرین‌کوب، عبدالحسین (1380). از کوچة رندان؛ دربارة زندگی و اندیشة حافظ، چاپ نهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    16. سبز­علیپور، جهان­دوست (1389). «فهمی از رندی‌های حافظ (نگاهی به ایهام تبادر در شعر حافظ)»، نشریة علمی پژوهشی بوستان ادب، سال دوم، شمارة چهارم، زمستان، پیاپی 6.
    17. سلطان­محمدی، امیر (1398)، «یک ایهام نادر (ایهام تصحیف) در دیوان حافظ و تلاقی وجوه»، فنون ادبی، سال یازدهم، شمارة 1، (پیاپی 26) صص 115-130.
    18. شوقی نوبر، احمد (1388). «دوایهام نویافته در شعر حافظ»، پژوهش­نامة فرهنگ و ادب، دورة 5،ش 8. بهار و زمستان. صص119-99.
    19. طاهری، حمید (1389). «رویکردی به ایهام در غزلیات حافط»، نشریة ادب و زبان دانشکدة ادبیات و علوم انسانی کرمان، ش 28. زمستان. صص 137-113.
    20. طهماسبی، فرهاد (1389). اسرار عشق و مستی: تأملی بر سبک و ساختار غزل حافظ. ج 1، تهران؛ علم.
    21. عزیزی هابیل، مجید و همکاران (1389). «شگردهای حافظ در چندمعنایی­کردن متن»، متن­پژوهی ادبی، سال 23، شمارة 79 ، صص 30-7.
    22. عمران­پور، محمدرضا (1386). «اهمیت عناصر ویژگی‌های ساختاری واژه در گزینش شعر»، نشریة گوهر گویا. صص 80-153.
    23. غنی پورملکشاه، احمد، رضازاده بابی، سودابه (1392). «بررسی و مقایسة ایهام و گونه­های آن در اشعار حافظ و خاقانی»، پژوهشنامة نقد ادبی و بلاغت، دورة 2، ش 1، بهار و تابستان، صص 56-37.
    24. غیاث‌الدین، محمد رامپوری (1363). غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    25. قیّم، عبدالنبی (1390). فرهنگ معاصر عربی- فارسی، چاپ دهم، تهران: فرهنگ معاصر.
    26. مصفّی، ابوالفضل (1388). فرهنگ اصطلاحات نجومی، همراه با اصطلاحات کیهانی در شعر فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهارم.
    27. معین، محمد (1381). فرهنگ فارسی، ج 3، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    28. نظامی گنجوی، الیاس ابن یوسف (1376). خسرو و شیرین، تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: انتشارات قطره.
    29. نفیسی، علی­اکبر (ناظم الاطباء) (1343). فرهنگ نفیسی، تهران: انتشارات خیام.
    30. نیساری، سلیم (1386). دفتر دگرسانی­ها در غزل­های حافظ، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.