نقد شعر در جُنگ لطایف‌الخیال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

عصر صفوی از مهم­ترین ادوار تاریخی در سنت جُنگ‌پردازی و تذکره نویسی‌‌‌ است‌‌‌. در این دوره در تدوین جنگ‌ها که مجموعه‌های ادبی منظوم و منثور به شمار ‌می‌آید‌‌‌، تغییرات مطلوبی شکل گرفت‌‌‌؛ از مهم ­ترین آنها‌‌‌، اتخاذ رویکرد انتقادی در نقل اشعار است که این مقوله‌‌‌ متأثر از رواج نقد ادبی در عصر صفوی ‌است‌‌‌. یکی از نمونه‌های چنین رویکردی در جنگ‌پردازی فارسی‌‌‌، مجموعة ارزشمند لطایف الخیال است که دارای تغییرات اشاره ­شده در سنت تدوین مجموعه‌های ادب فارسی و از ارزشمندترین جنگ‌های روزگار صفویه است که هم از جهت تعدد شاعران و هم از منظر عدد ابیات از جایگاه ویژ‌ه‌ای در میان جنگ‌ها برخوردار ‌است و یکی از دلایل اهمیت آن‌‌‌، ذکر شاعران نویافته است که نامی از آنان در هیچ تذکر‌ه‌ای نیامده است و نکتۀ مهم دیگر در این جنگ، نقد ابیات و فنون شعری بیان ­شده است که با علائم اختصاری به توضیح این مطالب پرداخته است. در پژوهش حاضر‌‌‌، ضمن معرفی جنگ و شرح حال گردآورندۀ آن‌‌‌، به معرفی نسخه‌های لطایف‌الخیال پرداخته شده و سپس علائم نقدی و فنون قافیه و بحور در سرتاسر این اثر بررسی شده است‌‌‌. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critique of Poems of Latayef al-Khayal Anthology

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rezayi 1
  • Hamid Rezayi 2
  • Malihe Bagheri 3
1 Assistant Professor, Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran
2 Associate Professor, Persian Language, and Literature, Payam-e-Noor University, Tehran, Tehran
3 Ph. D. Student, Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran
چکیده [English]

Abstract
The remaining anthologies from centuries are literary and valuable sources that preserve the works of poets and writers. One of the most important historical periods in writing anthologies and memoirs is the Safavid era. During this period, several changes appeared that made the anthologies like poetry and prose literary collections. Compared to previous anthology books, this work has an advantage in development. One of its most important signs of progress is the critical approach used in mentioning and recording poems and verses. That progress was the result of the prevailing literary criticism in the Safavid era. Besides the criticism attitude, another aspect of the past anthology works is the poets' historical and biographical considerations.  These items contain valuable information about the state of poetry and literature of that period and provide researchers with information about the literature before the Safavid period.
 One example of such an approach in Persian anthology is the valuable collection of Latayef al-Khayal, which, in addition to biographical considerations, has the changes mentioned in the tradition of compiling Persian literary collections and is one of the most outstanding anthologies of the Safavid era which in both terms of the number of the poets and verses has a special place among the others. One of the main characteristics of this work is mentioning the new poets, whose names have not been in any previous similar ones. Another point to consider in this anthology is the inclusion and expression of literary arts and the criticism of verses shown with abbreviation signs.
These signs, which criticize the poems in different views, have been compiled in seven subjects and show the prosodic problems of poems. They also critically mention the differences, in terms of rhythm or rhyme in the initiating verses, by which the author could cover the weakness in the meaning of a hemistich or difficult points in composing it. The poems' problems have not gone away from Mohammad Saleh Razavi's eye, and he has shown all of them in the verses with abbreviations. On the other hand,  if a poem has reached maturity and perfection, he has elaborately helped the literary specialists to identify it.
In the present study, while introducing the anthology and its collector's date, Latayef al-Khayal manuscripts, emendating methods, and content are introduced. Then the critical signs, rhyming, and rhythm techniques have seen throughout Latayef al-Khayal are examined. In continue, the abbreviated and conventional symbols focused on criticizing the poems have been mentioned. Then the meters and the rhymes of the poetries are analytically discussed in detail.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Latayef al-Khayal Anthology
  • Mohammad Saleh Razavi
  • criticism of the poetry of the Safavid era
  1. منابع

    1. ابن یوسف شیرازی (1315). تهران‌‌‌، فهرست کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی‌‌‌، اصلاح و تکمیل و تحقیق‌‌‌.
    2. افشار‌‌‌، ایرج (1354). مجموعة کمینه‌‌‌، ج1‌‌‌، تهران‌‌‌: دانشگاه تهران.
    3. خیامپور‌‌‌، عبدالرسول‌‌‌ (1340). فرهنگ سخنوران‌‌‌، تبریز‌‌‌: انتشارات آذربایجان‌‌‌.
    4. دانش پژوه‌‌‌، محمدتقی (۱۳۴۰). فهرست کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران‌‌‌، جلد10‌‌‌، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    5. رازی‌‌‌، امین احمد‌‌‌ (۱۳۷۸). تذکرة هفت اقلیم‌‌‌، تصحیح وحواشی‌‌‌: سید محمدرضا طاهری‌‌‌، تهران: سروش‌‌‌.
    6. رضوی‌‌‌، محمدصالح «1»‌‌‌ جنگ لطایف­الخیال‌‌‌، نسخة مجلس شورای اسلامی‌‌‌، ش8217‌‌‌.
    7. رضوی‌‌‌، محمدصالح «2»‌‌‌، خلاصة جنگ لطایف­الخیال (تذکرة نصرت)‌‌‌، نسخة کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران‌‌‌، ش 2951‌‌‌.
    8. رضوی‌‌‌، محمدصالح «3»‌‌‌، جنگ لطایف­الخیال‌‌‌، نسخة مدرسة شهید مطهری‌‌‌، ش493‌‌‌.
    9. رضوی‌‌‌، محمدصالح «4»‌‌‌، دقایق­الخیال و لطایف­الخیال‌‌‌، نسخة مجلس شورای اسلامی‌‌‌، ش8217‌‌‌.
    10. رضایی‌‌‌، حمید‌‌‌ و فردوس مرادی‌‌‌ (۱۳۹۳). «شاعران ایرانی مقیم هند در تذکرة لطایف­الخیال»‌‌‌، شبه قاره (ویژه­نامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی) شمارة 3‌‌‌، پاییز و زمستان‌‌‌، تهران‌‌‌، صص 85-114.
    11. رضایی‌‌‌، حمید و فردوس مرادی‌‌‌ (1392). «معرفی جنگ لطایف­الخیال»‌‌‌، هشتمین همایش بین­المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی‌‌‌، شهریور‌‌‌، دانشگاه زنجان‌‌‌، صص 20-21.
    12. زرین­کوب‌‌‌، عبدالحسین‌‌‌ (۱۳۷۳)‌‌‌. نقد ادبی (جستجو در اصول و روش‌ها و مباحث نقادی)‌‌‌، تهران: انتشارات امیرکبیر‌‌‌.
    13. زمانی علویجه‌‌‌، علی‌‌‌ (۱۳۸۱). مقدمه بر بیاض تاج الدین احمد وزیر‌‌‌، ج1‌‌‌، قم‌‌‌.
    14. زمانیان‌‌‌، صدرالدین‌‌‌ (۱۳۷۴). بررسی اوزان شعر فارسی‌‌‌، تهران‌‌‌: بنیاد جانبازان.
    15. سمرقندی‌‌‌، دولتشاه‌‌ (۱۳۸۵). تذکرة­الشعرا‌‌‌، تصحیح‌‌‌: فاطمه علاقه‌‌‌، تهران‌‌‌: پژوهشگاه علوم انسانی.
    16. صفا‌‌‌، ذبیح­الله‌‌‌ (۱۳۷۸). تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی‌‌‌، تهران: انتشارات فردوس‌‌‌.
    17. صفوی‌‌‌، سام­میزا‌‌‌ (۱۳۶۷). تحفة سامی‌‌‌، تصحیح‌‌‌: رکن الدین همایون فرخ‌‌‌، تهران: انتشارات کتب علمی‌‌‌.
    18. طالعی‌‌‌، عبدالحسین‌‌‌ (۱۳۸۶). هدیة بهارستان به زنده­یاد میرجلال­الدین محدث ارموی‌‌‌، تهران.
    19. منشی‌‌‌، اسکندربیک ترکمان‌‌‌ (1382). تاریخ عالم آرای عباسی‌‌‌، زیر نظر ایرج افشار‌‌‌، ج2‌‌‌، تهران: امیرکبیر.
    20. نصرآبادی‌‌‌، محمدطاهر‌‌‌ (۱۳۷۸). تذکرة نصر آبادی‌‌‌، به­کوشش‌‌‌: وحید دستگردی‌‌‌، تهران: فروغی‌‌‌.
    21. نفیسی‌‌‌، علی­اکبر‌‌‌ (۱۳۴۳). فرهنگ نفیسی‌‌‌، ج1‌‌‌، با مقدمة محمدعلی فروغی‌‌‌، تهران‌‌‌: خیام.
    22. نظمی تبریزی‌‌‌ (۱۳۸۶). تذکرة دویست سخنور‌‌‌، تبریز‌‌‌: یاران‌‌‌.
    23. واله داغستانی‌‌‌، علیقلی‌‌‌ (۱۳۸۴). تذکرة ریاض­الشعرا‌‌‌، مقدمه و تصحیح‌‌‌: سید محسن ناجی نصرآبادی‌‌‌، تهران‌‌‌: اساطیر.
    24. هدایت‌‌‌، رضاقلی­خان‌‌‌ (۱۳۸۳). مجمع­الفصحا‌‌‌، تهران‌‌‌: امیرکبیر‌‌‌.
    25. همایونی‌‌‌، صادق‌‌‌ (۱۳۵۳). تعزیه و تعزیه­خوانی‌‌‌، ج۱‌‌‌، شیراز: انتشارات نوید شیراز.