زیبایی آواز و دستگاه موسیقی اشعار عاشورایی یزد در قالب نوحه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران

چکیده

رویداد عاشورا در شکل‌گیری و تحول بعضی از الحان و انواع دستگاه‌ موسیقی بسیار تأثیرگذار بوده است. در این جستار با هدف کشف زیبایی موسیقی نوحه‌های شهر یزد به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و استشهادی، ویژگی‌های آهنگی، آوازی اشعار عاشورایی در شکل نوحه و تأثیر آن در دستگاه موسیقایی بررسی می‌شود. آهنگ‌سازِ نوحه باتوجه ­به قواعد علمیِ شناخته ­شده، تم مرکزی و محوری را مبنا قرار می‌دهد و براساس آن، تم‌های مشابهی را می‌سازد و شعر را به اندازة لازم گسترش می‌دهد. نغمه‌های دیگر این اشعار همچون موزاییک‌های یک سالن سنگ فرش ­شده، در کنار تم‌ها چیده‌ می‌شوند. در هنگام خواندن و اجرای اشعار عاشورای حسینی، نوحه‌خوان با تغییر لحن، چنان تغییرات صوتی آشکاری پدید می‌آورد که با هر تغییر لحن و مایه‌ و با کمک فن تغییر گام به مرحلة دیگری می‌رود. اینجاست که لحن و زبان موسیقی به کمک اشعار نوحه و تناسب محتوا با موسیقی، به توصیف این حادثۀ غمبار می‌پردازد. حاصل آنکه در شعر و نوحۀ عاشورایی یزد، وجود چندضربی بودن نوحه‌ها، تلفیق و پیوند شعر با اصالت و شیوایی ملودی‌های آهنگ، ارائۀ نوعی موسیقی خاص با عنوان «بیات یزد»، بهره‌گیری از پرش‌های موسیقی و همچنین ملودی دست اول از شاخصه‌های شعر نوحۀ این دیار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Characteristics of Vocal pieces of Music in the Yazdian Lamentation poetry for Ashura

نویسندگان [English]

  • Mahdi Sadeghi 1
  • Mahmoud Sadeghzadeh 2
  • Azizolah Tavakoli Kafiabad 3
1 Ph. D. Student of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Yazd Branch, Yazd, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Yazd Branch, Yazd, Iran
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Yazd Branch, Yazd, Iran
چکیده [English]

Abstract
The Ashura event influenced the composition of some of the melodies and types of music. In this article, the beauty of Yazd's lamentation, vocal music of Ashura poems, and their effects on the musical system are the subject of study. The composer establishes the theme and then makes similar themes to expand the poem. While reciting the poems on Hosseini Ashura, the singer progresses with the change of tone and modulation. As a result, in Yazd's Ashura poetry and lamentation, the combination of poetry with the style of song melodies, the presentation of a specific type of music called "Bayat Yazd", the use of musical jumps, and also new melodic styles are some of the characteristics of this kind of poetry. Poetry is the music of words and phrases; this is even more important in the lamentation poem because, in addition to the proportion of meter and content, it also requires the function of a music type. The music of Ashura's poems affects the word and the meter in the same way.
Yazd's Ashura poems have developed in terms of the appropriate meter, theme, style, language, and music. Sometimes, according to the music and melody, the meter, form, and rhymes could be modified. All of these modifications depend on the poet's sense and experience. When he opens his mouth, he reveals his hidden meaning with his melody. If the beats create a melodic style, it is called the rhythm of the music, and if the beats represent how the words flow, it is called poetry. Singing is a sub-device. The vocal lines add a specific beauty in performing the lament. In expressing and reciting Yazd's lamentations, knowing the beat and method of breaststroke from one, three, five, or seven, and sometimes a mixture of beats is necessary. Combining different types of external music with semantic and internal music creates a new atmosphere in lamentation. The main variation of lamenting is the addition of frequent or non-repetitive sections.
Poets who want to take the path of Ashura should first comprehend the song's spirit and the secrets behind it because not every poem is suitable for every kind of singing. The secret of Yazd's Ashura lamentation and poetry is the novelty of the theme, the combination, and connection of the poem with the melodies, which includes the events of Karbala and recounting the emotional, moral, and cultural needs of the people of their time. But before composing a poem, the composer should consider the extent of the singer's voice, performance, and the way he expresses himself because each singer's voice has characteristics that if the composer does not consider such features, his song could not be so heartwarming and impressive. The Ashura poet can connect the geometric composition of the word with the music. He familiarizes the strings of each song with the texture of each word in creating an Ashura-Hosseini poem. In Ashura poems, melodies or selected musical sentences and meters, in addition to beauty, reveal the content of speech and express the tragic event of Ashura and the desert of Karbala. The role of music and sound in the poems of lamentation is theological. The music of the lyrics complete and promote the art of lamentation rituals and keep alive the Ashura culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ashura poetry of Yazd
  • Lamentation
  • tone and language of music
  • music types
  1. منابع

    الف: کتاب‌ها

    1.  ارسطو (1337).، فنشعر، ترجمۀ عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر.
    2.  اشمیت‌پترز، ژاکلین. (1371).، مقدمه‌ایبرموسیقیدرمانی، ترجمۀ علی زاده‌محمدی، تهران: مترجم.

    3. امین فروغی، مهدی. (1392).، شعروموسیقیدرنوحه‌هایتهران، تهران: فرهنگ اسلامی.

    4. براون، ادوارد. (1369).، تاریخادبیاتایرانازصفویهتاعصرحاضر، ترجمۀ بهرام مقدادی، تهران: مروارید.

    5. حجاریان، محسن. (1379)، موسیقی­شناسیایران، تهران: فرهنگی.

    6. خالقی، روح­ الله. (1376).، سرگذشتموسیقیایران، تهران: صفی‌علیشاه.

    7. خانلری، پرویز. (1361)، وزنشعرفارسی، تهران: طوس.

    8. داونز، ادوارد. (1346). ،موسیقیسنفونیک، ترجمۀ علی­ اصغر بهرام‌بیگی. تهران: اندیشه.

    9. دهلوی، حسین. (1379).، پیوندشعروموسیقیآوازی، تهران: ماهور.

    10. راهگانی، روح‌انگیز. (1377). ،تاریخموسیقیایران، ویرایش حسن شکاری، چاپ اول، تهران: پیشرو.

    11. رجبی، بهمن. (1354).، تنبک (نگرشیبهریتماززوایایمختلف)، تهران: ارژنگ.

    12. رودکی، ابوعبدالله جعفربن محمد . (1385).، دیوانرودکی، چاپ چهارم، تهران: نگاه.

    13. زاهدی، تورج. (1388).، موسیقیعاشورا، تهران: سوره مهر.

    14. شاهرخی، محمود،  و کاشانی، مشفق. (1372).، آیینۀایثار، قم: اسوه.

    15. شمیسا، سیروس. (1381).، آشناییباعروضوقافیه، چاپ 16، تهران: فردوس.

    16. صدیقی، سیدرضا. (1379).، دیواناشعارونوحههایشاکریزدی، یزد: گوناگون.

    17. طوسی، نصرالدین. (1369).، معیارالاشعار.، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: جامی.

    18. فارابی، محمدبن محمد. (1375).، موسیقی‌الکبیر، ترجمۀ آذرتاش‌آذرنوش، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی.

    19. کریستن‌سن، آرتور. (1366).، شعروموسیقیدرایران، ترجمۀ حسین خدیوجم و عباس اقبال، تهران: هیرمند.

    20. گل‌محمدی، حسن. (1366).، عاشوراوشعرفارسی، تهران: اطلس.

    21. مجاهدی، محمدعلی. (1379). ،شُکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، قم: مرکز تحقیقاتی سپاه.

    22. محجوب، محمدجعفر. (1350).، سبکخراسانیدرشعرفارسی، تهران: قطره.

    23. ملکیان، شیما. (1386).، نیدرادبیاتصوفیانه، چاپ دوم، تهران: تیرگان.

    24. نصیری‌فر، حبیب‌الله. (1380).، نقششعروغزلدرموسیقیآوازیایران، تهران: نگاه.

    25. وحیدیان کامیار، تقی. (1370)، بررسیمنشأوزنشعرفارسی، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.

    26. الهام‌بخش، سید محمود و حوزۀ هنری . (1384).، باغارغوان،عاشورادرشعرامروزیزد، تهران: سورۀ مهر.

    27. هروی، نجیب مایل. (1372)، سماع‌نامه‌هایفارسی، تهران: نی.

     

    ب: پایان‌نامه‌ها

    28. بیکی، عباس. (1395).، «بررسیوتحلیلشعرآیینیشاعرانمیبد»، پایان­نامة (کارشناسی ارشد)، گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز اردکان، به راهنمایی سید محمد باقرکمال‌الدینی.

    29. میرجلیلی، حمید. (1392).، «جلوه‌های ادبی اشعار عاشورایی هشت شاعر معاصر»، (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد)، گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی یزد، به راهنمایی هادی حیدری‌نیا.

    30. میرزایی، سعید. (1397).، «شرحوتحلیلاشعارمعلمخوری،» (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد)، گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی یزد، به راهنمایی سیدحسین شهاب رضوی.

     

    ج: مقالات

    31. رضایی، منصوره و دماوندی، مجتبی. (1394).، «بررسی ساختار و بلاغت نوحه‌های عاشورایی یغما جندقی»، فصلنامۀ موسسۀ شیعه‌شناسی، دورۀ 13 ، شمارۀ 51، صص 119- 135.

    32. زمانی‌نعمت‌سرا، مظاهر و زمان‌احمدی، محمدرضا. (1396).، «نقد زیبایی‌شناسی شعر آیینی عاشورایی قیصر امین‌پور»، فصلنامۀزیبایی‌شناسیادبیدانشگاهآزاد اسلامی اراک. دورۀ 14، شمارۀ 32، صص 1-18.

    33. صفری‌شاهی، مهتاب و ملجاء، فاطمه‌السادات. (1392).، «نغمه‌های گمشده در فرهنگ مردم یزد»، دبیرخانۀ جشنوارۀ جوان خوارزمی. صص1-101.

    34. فیاض‌منش، پرند. (1384).، «نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با تخیل و احساسات شاعرانه»، دو فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دورۀ جدید، شمارۀ 4، صص 163-186.

    35. نجفی، مهدی، طغیانی، اسحاق و خراسانی، محبوبه. (1399).، «هماهنگی وزن و محتوا در نوحه‌ها و مرثیه‌های یغمای جندقی»، فصلنامۀشعرپژوهشیبوستانادب، دانشگاه شیراز، دورۀ 12، شمارة 43(پیاپی): 234-261.

    36. نجفی، مهدی، طغیانی، اسحاق و خراسانی، محبوبه. (1398).، «تحلیل آوا و القا در اشعار عاشورایی صفایی جندقی»، فصلنامۀادبیاتغنایی، دانشگاه آزاد واحد نجف‌آباد، دورۀ 9، شمارۀ 31، صص 97-81.