آسیب‌شناسی توصیف فعل مرکب در کتاب‌های دستور زبان فارسی (تعریف و اصطلاحات)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

توصیف و بررسی فعل مرکب، بخش گسترده‌ای از پژوهش‌های زبان‌پژوهان (دستورنویسان و زبان‌شناسان) را دربرگرفته است؛ ولی گویا همچنان این موضوع در ابهام است. به‌نظر می‌رسد یکی از عوامل این ابهام، روش به‌کاررفته در پژوهش‌هاست. ازاین‌رو زمینۀ اصلی این بررسی توصیفی-تحلیلی، آسیب‌های پدیدآمده در روش پژوهش دربارۀ فعل مرکب است که در پنج بخش «تعریف، اصطلاحات، مثال‌ها، ملاک‌ها و دلایل» از کتب دستور زبان پژوهیدنی است. البته در این نوشتار، فقط نتایج بررسی دو بخش نخست بیان شده است. ازجملۀ آسیب‌ها در بخش اصطلاحات، «بی‌توجهی به کاربرد متداول» و «عدم نظام‌مندی اصطلاحات» است که نشان‌دهندۀ آسان‌گیری زبان‌پژوهان در روش ارائه نتایج است. در بخش تعریف، آسیب‌هایی مانند «عدم جامعیت و مانعیت»، «تناقض تعاریف با مثال‌ها»، «ابهام و بی‌توجهی به نظام مفاهیم دستور زبان» دیده می‌شود. به‌نظر این آسیب‌ها پیامدی از ناشناخته‌بودن فعل مرکب در نزد زبان‌پژوهان است که خود، از نارسایی روش آنان در دو مرحلۀ «گردآوری» و «دسته‌بندی» مایه گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Pathology of the Description of Compound Verbs in Farsi Grammar Books (definitions and terms)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Behnamfar 1
  • Mohammad Kazem Ebrahimzadeh 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Birjand, Birjand, Iran
2 M. A. Student of Persian Language and Literature, University of Birjand, Birjand, Iran
چکیده [English]

Describing and investigating the compound verbs have included a wide range of researches among language researchers (grammarians and linguists); however the issue of compound verbs seems unclear. The abundant criteria for recognition of compound verbs which most of them are often deficient can be as a good reason for this assertion. It appears that one of the elements resulting in this ambiguity is the method used in their researches. The main theme of this descriptive-analytic study, therefore, concerns with the mistakes in the process of research on compound verbs, focusing on shortcomings and deficiencies, based upon the data provided in Farsi grammar books in five parts, namely "definitions, terminology, examples, criteria and reasoning." This article, however, provides only the search results of the first two chapters.
Pathology of the definition of compound verbs: Compound verb has been defined with different features as: 1. combination of two or more parts which one of them is a verb. 2. The two parts have a single meaning. 3. The verb component doesn't have its main meaning and isn't declinable. Among these definitions Homayoon Farrokh and Lazar have presented a better definition which is more appropriate and acceptable. The definitions analyzed in this research has defects such as: lack of exhaustiveness and exclusiveness, lack of accordance between the definition and examples, increasing or using unnecessary adverbs, ambiguity in the concepts of adverbs like different perceptions of the same adverb, using multiple concepts in definition of different kinds of compound verbs. These deficiencies indicate the lack of grammarians' attention to grammatical terms and concepts and prevent the readers to have a systematic perception from language.
Pathology of compound verb terms: Compound verb is the only expression that his lead to ambiguous and multi-meaning expressions. It is over thirty years that the idiom "hamkard" is used as the verb component of the compound verb and combinations such as "hamkard shodegi" has been built based on it. Therefore, in spite of some applicative and verbal defects which have been proposed by some linguists, changing this term is not recommended. Consequently, verb being, conjugation and accepting "shenaseh" (distinctive component) can help us to obtain a perfect definition for compound verbs.
There is no term for the nonverbal component of the compound verb to be overspread, but some grammarians have used "verb helper" for it, but it is better to use an expression like "hamkard" though it shows no relation with compound verb.
In this research, some problems about the selection and usage of terms were found such as neglecting the common usage and grammatical system of these terms.
Pathology of the research methods: It seems that the verbal researches are achieved in three steps: compiling, classification and formulation. In each of these steps there may be some problems. What was said about the expressions indicates the easy going way of researchers in presenting the information which occurs after the formulation step. The obstruction in definition of compound verbs is rooted in not having a comprehensive recognition of the compound verbs. The main problem in the third part is the lack of integrity proportionate to the number and diversity of instances.
As presenting a comprehensive and proper definition of compound verbs is achieved from compiling and classification the verbal data, it can be said that these problems are a result of these two steps. Of course we are not sure about the lack of such researches and neglecting the structure of the language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Grammar pathology and analysis
  • grammatical terminology
  • analysis of current definitions of the compound verb
  • integration and combination
  • classification of compound Verb
  1. منابع

    1. ابوالقاسمی، محسن (1389). دستور تاریخی زبان فارسی، چ هشتم،تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
    2. ارژنگ، غلامرضا (۱۳۹۴). دستور زبان فارسی امروز، چ هشتم، تهران: قطره.
    3. اصفهانی، حبیب (1394). دستور سخن، به کوشش محسن معینی، تهران: چشمه.
    4. افراشی، آزیتا (۱۳۹۱). ساخت زبان فارسی (ویراست۲). چ 4، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
    5. انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (۱۳۹۲). دستور زبان فارسی۲، ویرایش چهارم، چ 3، تهران: فاطمی.
    6. باطنی، محمدرضا (۱۳۹۲). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، چ سی‌ام، تهران: امیرکبیر.
    7. البرزی ورکی، پرویز (۱۳۷۷). «نقدی بر مقاله "فعل مرکب در زبان فارسی" از دکتر محمد دبیر مقدم»، زبان ادب، شمارۀ ۵، زمستان. صص۶۹- ۸۹.
    8. بصیریان، حمید (۱۳۹۰). دستور زبان فارسی، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی صلی‌ا...علیه‌وآله.
    9. توک، گلوریاشین (۱۳۶۳). «شکل‌گیری افعال انضمامی (مرکب) در زبان فارسی»، ترجمۀ ابراهیم جدیری سلیمی، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، ش۱۳۳. صص۱۲۷- ۱۵۲.
    10. جلائی، مریم (۱۳۹۳). «آسیب‌شناسی کاربرد فعل در زبان بینابینی فارسی آموزان در کشورهای عربی(در سه سطح مختلف زبان آموزی)»، مجموعه مقاله‌های نهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به‌کوشش فرامرز آدینه، انتشارات دانشگاه پیام نور، صص۱۶۳۵- ۱۶۴۶.
    11. جهان‌ختک، شفقت (۱۳۷۶). دستورنویسی فارسی در شبه قارۀ هند و پاکستان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    12. حق‌شناس، علی‌محمّد و همکاران (۱۳۹۲). زبان فارسی (۲) ـ ۲/ ۲۲۰. چ 16، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
    13. حلیمی، احمد کمال­الدین (1986). المرجع فی قواعد­اللغة الفارسیة، چ 2، کویت: ذات­السلاسل.
    14. خانلری، پرویز ناتل  (۱۳۹۲). دستور زبان فارسی، چ 24، تهران: توس.
    15. ـــــــــــــــــــ (۱۳۶۶). تاریخ زبان فارسی، ج ۲، چ 2، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    16. خزاعی‌فر. علی (۱۳۸۴). «نگاهی به فعل مرکب از دیدگاه فرهنگ‌نویسی»، نامۀ فرهنگستان، سال ۲، شمارۀ ۷، صص۱۸- ۲۵.
    17. خطیب‌ رهبر، خلیل (۱۳۸۱).‌ دستور زبان فارسی، تهران: مهتاب.
    18. خواجوی، علیرضا (1385). «رویکردی نو به فعل از دیدگاه روان‌شناسی زبان»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی (77)، بهار، صص23-25.
    19. خیامپور، عبدالرسول (۱۳۷۵). دستور زبان فارسی، چ 10، تهران: کتابفروشی تهران.
    20. دبیرمقدم، محمد (۱۳۹۲). «فعل مرکب در زبان فارسی»، پژوهش­های زبان‌شناختی فارسی (مجموعه مقالات)، چ 3، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص۱۴۹-۱۹۶.
    21. دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷). لغت­نامه، چ دوم از دوره جدید، تهران: دانشگاه تهران.
    22. ذوالفقاری، حسن (۱۳۹۲). راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی، چ 3، چ 1: ۱۳۸۷، تهران: علم.
    23. رضایی، محمد و اکبری، آزاده (۱۳۹۳). «فعل در کشف‌المحجوب»، مجموعه مقاله‌های نهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به‌کوشش فرامرز آدینه، انتشارات دانشگاه پیام نور، صص۳۰۲۱- ۳۲۲۳.
    24. رفیعی جیردهی، علی (۱۳۹۳). «تجلی "امید" در شعر حافظ»، مجموعه مقاله‌های نهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به‌کوشش فرامرز آدینه، انتشارات دانشگاه پیام نور، صص۳۳۴۳- ۳۳۵۱.
    25. روحانی، کمال (۱۳۹۰). «فعل مرکب و راه‌های تشخیص آن»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ۱، پاییز، صص۵۹- ۶۳.
    26. زعفرانلو کامبوزیا، عالیه کرد و عبدالکریمی، سپیده و آقاگل‌زاده، فردوس و گلفام، ارسلان (۱۳۹۰). «مجهول‌سازی افعال مرکب فارسی از منظر معنایی و نظریۀ معنی‌شناسی مفهومی»، فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دورۀ ۲، شمارۀ ۲ (پیاپی۶)، تابستان، صص۱- ۱۷.
    27. زهره‌وند، سعید (۱۳۹۴). مقوله‌های زبانی و دستور زبان فارسی، خرم‌آباد: دانشگاه لرستان.
    28. زینمی شندونی چینی، محمدبن حکیم (۱۳۸۸). منهاج­الطلب: کهن‌ترین دستور زبان فارسی، تحقیق و بررسی ابوطالب میرعابدینی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    29. ساسانی، فرهاد (۱۳۹۰). «آیا انضمام و ترکیب در فعل فارسی توجیه‌پذیر است؟»، مجموعه مقالات سومین هم‌اندیشی صرف، به‌کوشش فریبا قطره و شهرام مدرس خیابانی، تهران: اهورا، صص۸۱- ۱۰۶.
    30. سالاری، قاسم و بهره‌رو، مجید و موسوی، فاطمه (۱۳۹۳). «گونه‌های هنجارگریزی زبانی در سبک آثار داستانی ابراهیم گلستان»، مجموعه مقاله‌های نهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی. به‌کوشش فرامرز آدینه، انتشارات دانشگاه پیام نور، صص۳۶۴۰- ۳۶۶۰.
    31. سامعی، حسین (۱۳۷۴). «تکیۀ فعل در زبان فارسی: بررسی مجدد»، نامۀ فرهنگستان، سال۱، شمارۀ۴، صص ۶ – ۲۱.
    32. سامعی، حسین و همکاران (۱۳۹۳). الگوهای ساخت واژه در زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
    33. شریعت، محمدجواد (۱۳۶۷). دستور زبان فارسی، چ 3، تهران: اساطیر.
    34. شقاقی. ویدا (۱۳۸۶). «انضمام در زبان فارسی». دستور، شمارۀ۳، بهمن، صص۳- ۳۹.
    35. شمیسا، سیروس (۱۳۹۳). بیان، ویراست چهارم، چ 3، تهران: میترا.
    36. صدری‌افشار، غلامحسین و حکمی، نسرین و حکمی نسترن (۱۳۹۳). فرهنگ معاصر فارسی یک جلدی، ویراست چهارم، تهران: معاصر.
    37. طالقانی، میرزاحسن­بن محمدتقی (۱۸۹۹). لسان­العجم، بمبئی: بی‌نا.
    38. طباطبایی، علاء‌الدین (۱۳۸۴). «فعل بسیط و مرکب در زبان فارسی»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ۷، شمارۀ۲، شهریور، ص۲۶- ۳۴.
    39. طبیب‌زاده، امید (۱۳۹۳). دستور زبان فارسی براساس نظریه گروه‌های خودگردان در دستور وابستگی، چ 2، تهران: مرکز.
    40. عزاوی، نعمة رحیم (۱۳۹۲). روش‌شناسی پژوهش‌های زبان شناختی (با تأکید بر زبان عربی)، ترجمۀ جواد اصغری، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
    41. عشوری، محمد (۱۳۸۴). نگرشی نو به فعل فارسی، تهران: نشر کوچک.
    42. علوی‌مقدم، بهنام و پاشایی، محمدرضا (۱۳۹۴). دستور زبان فارسی برپایه زبان‌شناسی، چ 4، تهران: لوح زرین.
    43. فاضل، نوید (۱۳۹۲). دستور زبان پارسی، تهران: آگه.
    44. فرشیدورد، خسرو  (۱۳۹۲). دستور مفصل امروز برپایه زبانشناسی جدید: شامل پژوهش‌های تازه‌ای درباره آواشناسی و صرف و نحو فارسی معاصر و مقایسه آن با قواعد دستوری... ، چ4 ، تهران: سخن.
    45. ـــــــــــــــــ (۱۳۷۲). «ساختمان دستوری و تحلیل معنایی اصطلاحات علمی و فنی»، مجموعه مقالات سمینار زبان فارسی و زبان علم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص۲۶۸- ۳۶۱.
    46. ـــــــــــــــــ (۱۳۸۳). فعل و گروه فعلی و تحول آن در زبان فارسی، تهران: سروش.
    47. فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۱۳۸۹). دستور خطّ فارسی، چ 9، چ 1: ۱۳۸۱، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی (نشر آثار).
    48. فلبر، هلموت (۱۳۸۱). مبانی اصطلاح‌شناسی، ترجمۀ محسن عزیزی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
    49. قریب، عبدالعظیم و همکاران (۱۳۶۳). دستور زبان فارسی پنج استاد، تهران: انتشارات مرکزی.
    50. کرمانی، محمد کریم خان (۱۳۶۵). رساله در صرف و نحو زبان فارسی، تهران: مؤسسه هزارپیشه. چاپخانه سعادت.
    51. کرمی، علی (۱۳۸۶). «گسترش‌پذیری افعال مرکب»، آموزش زبان و ادب فارسی، دورۀ۲۱، شمارۀ۱، پاییز، صص۴۸- 53.
    52. لازار، ژیلبر (۱۳۹۳). دستور زبان فارسی معاصر، چ 3، با ترجمۀ مهستی بحرینی، تهران: هرمس.
    53. محمدابراهیمی، زینب و فرقانی‌فرد، مرضیه (۱۳۸۹). «آموزش فعل مرکب فارسی به غیرفارسی زبانان»، فصلنامه علمی- پژوهشی «پژوهش زبان و ادبیات فارسی»، شمارۀ۱۶، بهار، صص۱۳۵- ۱۵۴.
    54. مرادی، ابراهیم و کریمی‌دوستان، غلامحسین (۱۳۹۲). «بررسی معنایی فعل مرکب در زبان فارسی»، نشریۀ ادب و زبان، سال۱۶، شمارۀ۳۳، بهار و تابستان، صص۳۰۵- ۳۲۵.
    55. مرزبان‌ راد، علی (۱۳۶۸). دستور سودمند، چ 6، تهران: جهاد دانشگاهی.
    56. مشکوة‌الدینی، مهدی (۱۳۵۷). «ویژگی‌های نحوی و معنائی فعل‌های مرکب در فارسی»، جستارهای ادبی، شمارۀ۵۵، پاییز، صص۵۵۹- ۵۸۱.
    57. مشکوة‌الدینی، مهدی (۱۳۷۰). دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری، چ 2، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
    58. مشکور، محمدجواد (۱۳۶۶). دستورنامه در صرف و نحو زبان پارسی، چ 12، تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.
    59. مظفر، محمدرضا (۱۳۸۷). المنطق، چ 18، قم: اسماعیلیان.
    60. مقداری، صدیقه سادات و صیادی، خدیجه (۱۳۹۱). «پدیدۀ انضمام در زبان فارسی»، مقاله‌های هفتمین همایش انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، ج۹، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، صص۸۲۲- ۸۳۲.
    61. مؤمنی، فرشته (۱۳۹۴). دستور تحلیلی زبان فارسی: رویکردی زبان‌شناختی، تهران: انتشارات سیاهرود.
    62. نغزگوی کهن، مهرداد و داوری، شادی (۱۳۹۱). «همکردشدگی»، ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان، شمارۀ۸، صص۲۲۷- 244.
    63. نگهت سعیدی. محمدنسیم (۱۳۹۲). دستور معاصر زبان دری، با ویرایش محیی‌الدین مهدی، چ 2، کابل: امیری.
    64. نوبهار، مهرانگیز (۱۳۸۹). دستور کاربردی زبان فارسی، تهران: رهنما.
    65. وحیدیان کامیار، تقی باهمکاری غلامرضا عمرانی (۱۳۹۰). دستور زبان فارسی (۱)، چ 13، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
    66. وفایی، عباسعلی (1391). دستور تطبیقی، تهران: سخن.
    67. همایون، همادخت (۱۳۹۴). واژه‌نامه زبان‌شناسی و علوم وابسته،ویراست دوم، چ 4، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    68. همایونفرخ، ‌عبدالرحیم (۱۳۶۴). دستور جامع زبان فارسی، چ 3، تهران: علمی.
    69. Karimi-Doostan, Gholam Hosain (1997). Light verb constructions in Persian (Ph.D. dissertation). Essex University, England.