«ترکیب» و «اشتقاق» در دستور زبان فارسی و عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آمو ختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

چکیده

برای واژه­سازی، راه­های متعدّدی وجود دارد، امّا ادیبان و زبان­شناسان، «ترکیب» و «اشتقاق» را از اصلی­ترین فرایندهای ساخت واژه برشمرده­اند. از این رو، زبان فارسی به دلیل اینکه از خانوادۀ زبان­های «هندواروپایی» است و در این خانواده، فرآیند واژه­سازی عمدتاً از طریق «ترکیب» صورت می گیرد، در زمرۀ «زبان­های ترکیبی» قرار گرفته و در مقابل، زبان عربی، هم­نژاد با زبان­های «سامی» است که به دلیل اهمّیّت «اشتقاق» در فرایند واژه­سازی این زبان­ها، در ردیف «زبان­های اشتقاقی» معرّفی شده است. در این مقاله سعی بر آن است تا با کندوکاوی عمیق­تر، دو فرایند «ترکیب و اشتقاق» در دو زبان «فارسی و عربی» بررسی گردد و از این چشم انداز، به بررسی تطبیقی بین این دو زبان پرداخته شود. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که هرچند فرایندهای «ترکیب و اشتقاق» در هر دو زبان «فارسی و عربی» وجود دارد، مفهوم و درصد به­کارگیری هر فرایند، در این دو زبان، یکسان نیست

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

"Combination" and "Derivation" in Persian and Arabic grammar

نویسندگان [English]

  • Vajihe Zamani Babgohari 1
  • Mohammad Sadegh Basiri 2
1 M. A. Graduate of Persian Language and Literature, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
چکیده [English]

Abstract
There are several ways for word-making, but literati and linguists , have described "combination" and "derivation" as one of the most important processes in the word-making; In this regard, the Persian language is due to the "Indo-European" language family and in this family, the process of word-making is mainly made up with "combination", is classified as "combinatorial languages," and on the other hand, the Arabic language, have same origin with the "Sami" languages, these languages is introduced and classified in the "derivational languages" because of the importance of "derivation" in the process of word-making. In this article, it has been tried to investigate the two processes of "composition and "derivation" in two languages "Persian and Arabic" with more in-depth analysis and from this perspective, a comparative review of these two languages is investigated.
However, the results of this research show that the processes of "combination and derivation" exist in both "Persian and Arabic" languages, but the concept and percentage of the usage of each process in these two languages are not the same and are different.
Similarities of "combination" in Persian language with Arabic language
The combination phenomenon in Arabic is not wide-spreading as Persian language. However, few similarities between some of the combination methods in these two languages can be counted:
• In both languages, the combination phenomenon is in all ‎three types of the word (noun, verb, and letter).
• In both languages, there are additional combinations: "آبرو، سرمایه / ماوَرد، رِسمال
In both language, exist "Naht" (make a word from several words) or amalgamation: توانیر، رزمایش / جُلمود، طَبَرخَزمی
Differences of "combination" in Persian language with Arabic language
It should be said that although the main process of word-making in the Persian language is "combination", but some types of combination in Arabic language are wider, more systematic and methodic than Persian language.
• The "Naht", phenomenon in Arabic is more than Persian language. Arabs uses of "Naht" in three types of word (noun, verb, and letter); whereas this method is rarely found in some Persian nouns.
Similarities of "derivation" in Persian with Arabic
However, the concept of derivation is different in both Persian and Arabic languages, but few similarities between them can be counted:
• The process of "derivation", in both languages, is one of the main processes of word-making.
• It was said that "derivation" in Persian means: adding prefixes and suffixes to the roots of words; this definition also applies to a few Arabic words. This means that in Arabic, "You can rarely find suffixes which are added to the clause of the words, and get new words from them." For example, in Arabic, "proportion ya" and "infinitive yayt"… are same kind of derivation. (Zakeri, 1372: 377) for example, in some words such as: Ansari, Kamiyat (quantity), Keifiyat (quality) these suffixes give new meaning to the words.
• The role of "roots" in the process of derivation of both languages, Performs the main and fundamental role.
• In both languages, many parts of the derivation making, is based on the "verb" axis, it means that, derivation is limited to verb, but this principle has not been stable in none of these languages, and in few cases, derivations have also been derived from "names": Makalbe / Stealing; perhaps the only reason for the creation of such derivatives in both languages, is expanding their lexical domain.
Differences in "derivation" in Persian language with Arabic language
In Arabic, what is derived from root of verb called "derivation",  and "underived" referred to other words, but in Persian, created with attachments (prefixes and suffixes),  called "derivation" whether it derived from verb (verbal derivation) and whether not derived from the verb (non-verbal derivation). (Farshid Ward, 1382: 52).
In process of derivation and word-making in Persian, "metamorphosis doesn't find in the root itself or main word, and its letters don't separate." (Daraei, 1350: 8). Persian example; for "رو" root    روش، رونده، روان"  " – form "رنج" root       "رنجش، رنجور، رنجیدگی، دلرنج" / Arabic example; from "ج ل س"     "مَجلِس، مُجالِسه، إجلاس، جُلوس ‏"
• The root, in the Arabic derivative words, are "Consonant letters" which is seen in all cognate words, such as "ق ص د", inاقتصاد، مقصد، مقصود، قاصد"‏" which in this words consonant letters are;‎"‎ق ص د‎"‎ and root and letters ""أ، ت، م، و ‏  are redundant and adjoining elements, but root in derivation words of Persian; "The lexical part of the word is located in versus of the attachments (Suffixes and prefixes) and adjoining elements. For example; in the word "دانا", "دان" is root and "ا" is suffix and adjoining elements." (Farshidward, 1382; 136).
• The number of roots in Arabic derivatives is originally "three letters" (ثلاثی) three times), though, a few of the roots are four letters (quatrain) or quintuple letters (epical), but in Persian derivative the number of letters in roots is different.
• In Arabic, "all derivatives with the same principle are Branching out from" one root ", whereas this arrangement in some cases, been eaten in Persian. Today, in order to regulate the Persian derivation, from each verb must be considered two roots. "(Daraei, 1350: 17) One: is "بن مضارع" present infinitive, and another: "بن ماضی" past infinitive or idem abbreviation infinitive.
In Persian language, the common and natural and alive word-making is done with Organized or wisely and poetic wording and by the way of "combining" more than "derivation". In word-making in Persian language, though, "combination" is considered as very extensive and important hybrid language, but "derivation" is also known for an important process of word-making.
Also, since "derivation" is one of the most important ways of word-making in Arabic and it is considered as a derivational language, but "composition" also has its own place in this language.
Therefore, both the processes of "combination and derivation" exists in both "Persian and Arabic" languages, although the concept and percentage of the use of each process are not the same and there are different in these two languages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Combination
  • Derivation
  • Word-making
  • Comparative regulation
  • Persian Language
  • Arabic Language
  1. منابع

    1. انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (1386). دستور زبان فارسی2، چ 2، تهران: فاطمی.
    2. آذرنوش، آذرتاش (1386). فرهنگ معاصر عربی- فارسی، چ 8، تهران: نشر نی.
    3. ــــــــــــــــ (1381). تاریخ زبان و فرهنگ عربی، چ 3، تهران: سمت.
    4. آشوری، داریوش (1375).زبان فارسی و کارکردهای آن، کتاب دربارۀ زبان فارسی (برگزیدۀ مقاله­های نشر دانش (7) ـ زیر نظر نصرالله پورجوادی). چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    5. باقری، مهری (1375). تاریخ زبان فارسی، با مشاورۀ حسن انوری، چ 2، تهران: نشر قطره.
    6. برومند سعید، جواد (1383). ریشه­شناسی و اشتقاق در زبان فارسی، ج 1، چ 1، کرمان، دانشگاه شهید باهنر.
    7. خوانساری، محمّد (1372). صرف و نحو و اصول تجزیه و ترکیب، چ 10، تهران: مجید.
    8. خوئینی، عصمت (1385). «اشتقاق در زبان فارسی» نشریّۀ زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه تربیّت معلّم تهران: دورۀ 14، ش 52 و53، صص31-43 آدرس اینترنتی: www.ensani.ir
    9. دارائی، بهین (1350). اشتقاق و املا در فارسی، نشریّۀ شمارۀ 16 مدرسۀ عالی دختران ایران.
    10. دبیرمقدّم، محمّد (1384). پژوهش­های زبان­شناختی فارسی(مجموعۀ مقالات). چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    11. دهخدا، علی­اکبر (1365). لغت­نامۀ دهخدا، ج 7 و 11، تهران: مؤسّسۀ لغت­نامۀ دهخدا.
    12. ذاکری، مصطفی (1372).اشتقاق عامیانه و واژه­سازی تفنّنی، مجموعۀ مقالات سیمنار زبان فارسی و زبان علم (زیر نظر علی کافی). چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    13. ذاکری، مصطفی (1381). إتباع و مهملات در زبان فارسی، چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    14. السّامرائی، ابراهیم (1376). زبان­شناسی تطبیقی، ترجمۀ سیّد حسین سیّدی، چ 1، سبزوار: دانشگاه تربیّت معلّم سبزوار.
    15. 15- سمیعی گیلانی، احمد (1379). «ترکیب و اشتقاق، دو راه اصلی واژه­سازی» نشریّۀ نشر دانش، س 17، ش 3، صص 13-16 آدرس اینترنتی:   www.noormags.com
    16. الشّرتونی، رشید (1422ه.ق.). مبادئُ­العربیّه، ج2، ط 18، قم، دارالعلم.
    17. شعار، جعفر (1351). «اشتقاق در زبان فارسی و مقایسۀ آن با زبان­های دیگر» نشریّۀ پژوهش­های فلسفی، فصلنامۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، ش102، صص193-205 آدرس اینترنتی: www.noormags.com 
    18. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1372). تازیانه­­های سلوک، چ 1، تهران: آگاه.
    19. صادقی، علی اشرف (1357). تکوین زبان فارسی، چ 1، تهران: دانشگاه آزاد.
    20. ضیف، شوقی (1386). تاریخ­الأدب­العربی، ج 1، چ 1، قم، منشورات ذوی القربی.
    21. طباطبایی، علاءالدّین (1376). فعل بسیط فارسی و واژه­سازی، چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    22. ــــــــــــــــــــ (1384). «فعل مرکّب در زبان فارسی» نشریّۀ نامۀ فرهنگستان، 7/2 ، صص26-34  آدرس اینترنتی:  www.sid.ir
    23. ــــــــــــــــــ (1386). «صرف زبان فارسی» نشریّۀ بخارا، ش 63، صص212-242 آدرس اینترنتی:    www.noormags.com
    24. طبیب­زاده، امید (1391). دستور زبان فارسی (بر اساس نظریّۀ گروه­های خودگردان در دستور وابستگی)، چ 1، تهران: نشر مرکز.
    25. عالم­زاده، هادی (1372). «تحقیقی در نژاد، أنساب و طبقات عرب»نشریّۀ مشکوة، ش 38، صص 49-74 آدرس اینترنتی: www.noormags.com
    26. عبدالتّوّاب، رمضان (1367). مباحثی در فقه­اللّغة و زبان­شناسی عربی، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، تهران: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
    27. علّامه فلسفی، احمد (1381). روش نوین دستور زبان فارسی، چ 1، تهران: پیام آزادی.
    28. فرشیدورد، خسرو (1375). جمله و تحوّل آن در زبان فارسی، چ 1، تهران: نشر امیرکبیر.
    29. ــــــــــــــــــ (1382). دستور مفصّل امروز، چ 1، تهران: سخن.
    30. کافی، علی (1375). واژه­گزینی علمی با استفاده از شاهنامه، کتاب دربارۀ زبان فارسی (برگزیدۀ مقاله­های نشر دانش (7) ـ زیر نظر نصرالله پورجوادی)، چ 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    31. کلباسی، ایران (1380). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز، چ 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    32. ماهوتیان، شهرزاد (1382). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده­شناسی، ترجمۀ سیّد مهدی سمائی، چ 2، تهران: نشر مرکز.
    33. محسنی­نیا، ناصر و رحیمی، فائزه (1389). «نگاهی به پیشینۀ دستور در چند زبان مهمّ دنیا» نشریّۀ ادبیّات تطبیقی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، ش 3، صص 307-328.
    34. محمّدی، عبّاسقلی و پورخالقی چترودی، مهدخت و استاجی، اعظم و سعیدی، غلامعباس (1390). «توان­های بالقوّه و بالفعل زبان فارسی در واژه­سازی» نشریّۀ ادب و زبان، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، ش 30 (پیاپی 27). صص 299-281.
    35. محمودی بختیاری، بهروز (1389). «ترکیب­های نحوی در زبان فارسی»نشریّۀ رشد (آموزش زبان و ادب فارسی)، دورۀ 23، ش3 ، صص32-37، آدرس اینترنتی: www.sid.ir
    36. مشکوة­الدّینی، مهدی (1389). دستور زبان فارسی بر پایۀ گشتاری، چ 11، مشهد: دانشگاه فردوسی.
    37. مقرّبی، مصطفی (1372). ترکیب در زبان فارسی، چ 1، تهران: توس.
    38. ناتل خانلری، پرویز (1366). زبان­شناسی و زبان فارسی، چ 2، تهران: توس.
    39. ــــــــــــــــــ (1369). تاریخ زبان فارسی، ج1، چ 4، تهران: نشر نو.
    40. نرم­افزار الموسوعةالشّعریّة، المجمع­الثّقافی، 1997-2003 ، آدرس پایگاه اینترنتی: www.cultural.org.ae
    41. نغزگوی­کهن، مهرداد (1387). «نقش بازتحلیل در تغییرات صرفی زبان فارسی» نشریّۀ زبان و ادبیّات فارسی (دانشگاه آزاد تهران جنوب). س 4، ش11، صص151-169  آدرس اینترنتی: www.noormags.com
    42. وثوقی، حسین (1383). واژه­شناسی و فرهنگ­نگاری در زبان فارسی، چ 1، تهران: باز.
    43. الهمدانی، بهاءالدّین محمّدبن حسین­بن عبدالصّمد (1362). الصّمدیّه (در نحو)، ترجمۀ محمّد­رضایی، چ 1، تهران: مفید.