ساختار ساختارها در اشعار ‌ناصرخسرو با تکیه بر وجه غالب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران، ایران

چکیده

ساختار ساختارها در دیوان ناصرخسرو بر وجه غالب «خردگرایی» استوار است و تمام مایگان‌ها و ساختارهای کوچک و بزرگ در اشعار ناصرخسرو حول آن سامانمند می‌شوند یا از طریق تقابل با یکدیگر آن را تقویت می‌کنند و کارکرد اثبات مدّعای شاعر حول محور یقین (و نه حدس و ظن) می‌گردد. ساختار اندیشه‌ای دیوان ناصرخسرو (در ساحت سیاسی، مذهبی و ...) بر مبنای تقابل و تضاد با دستگاه حاکمۀ خلفای عباسی و سلجوقیان بنا نهاده شده است و شاعر همیشه «خرد» را معیار قضاوت خود برای محاجه و غلبه بر مخالفان قرار می‌دهد و حتی اعتقادات اسماعیلی خود را با رویکردی خردگرایانه مطرح و اثبات می‌کند. «تمسک به دین (خاصه مذهب اسماعیلیه) حول محور خرد برای نجات از دنیا» درونمایۀ اصلی دیوان ناصرخسروست و خوشه‌های تصویری مرتبط با آن بیشتر تصاویر کانونی دیوان را تشکیل می‌دهد. بوطیقای هنری او بر محاکات استوار و جهان و قوانین آن در دیوان، ثابت و عقل‌پسند است. بسامد بسیار زیاد واژگان مرتبط با موتیف «خرد»، ساختار نحو استدلالی، استفادۀ متعادل از صور خیال، وجود مناظره‌ها و ... از مؤلفه‌های وجه غالب «خردگرایی» در ساختار ساختارهای دیوان است و سبب تفوّق قطب مجازی زبان بر قطب استعاری و زبان روشن، تک‌معنا و صریح اشعارش شده است. نتیجۀ نهایی اینکه عناصر، مایگان‌ها و ساختارهای گوناگون دیوان ناصرخسرو تابعی است از ساختار ساختارهای عصرش. این پژوهش از نظر هدف، اکتشافی است و بر اساس آرا و رویکردهای ساختارگرایان و فرمالیست‌ها انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Structure of structures in Naser Khosrow’s poem (focusing on dominant)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Iravani 1
  • Gholamali Fallah 2
  • Habibollah Abbasi 2
  • Hamid Abdollahian 3
1 Ph. D Student of Persian Language and Literature, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Professor of Persian Language and Literature, Kharazmi University, Tehran, Iran
3 Associate Professor of Persian Language and Literature, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
Structure of structures in Naser Khosrow poem based on rationality dominant. All large and small poem structures are systematically about structure of structures or enhance it through interaction with each other, and functioning proof of claim of the poet around the certainty instead of speculation and suspicious. Thought structure of the Naser kosrow’s poem (in politics and religious, etc.) based on contrast with Abbasid and Seljuk government. He was not only considering “wisdom” as judgment criterion to argue and dominant on oppositions, but also raising and proving his Ismaili beliefs based on rational approach. “Adherence to religion (especially Ismaili sect) revolving around individual to escape from the world” is the contents of the Naser kosrow poem and its related pictorial clusters composed of focal pictures of his poem. His artistic poetics based on imitation of the world and its rules in poem is stable and rational. Ultra- high frequency in” wisdom” meaning, balanced usage of imagery and debates are the components of the rationality dominant in structure of structures in Iran and they are causing the superiority of virtual pole to the metaphorical pole of the clear, single meaning, and explicit language of his poem. In this qualitative and part quantitative study, this study is exploratory in terms of purpose and conducted through investigating the views of structuralist and formalist approaches.

کلیدواژه‌ها [English]

  • STRUCTURE
  • Structure of structures
  • Dominant
  • Naser kosrow Poem

مراجع

منابع
1. احمد، الهاشمی (1923). جواهرالادب فی ادبیات و انشاء لغه‌العرب، مصر.
2. احمدی، بابک (1382). ساختار و تأویل متن، چ 6، تهران: نشر مرکز .
3. اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی، ترجمۀ فرزانۀ طاهری، چ 2، تهران: نشر مرکز.
4. بدوی، عبدالرحمان (1374). تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، جلد دوم، ترجمه حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
5. برتنس، هانس (1384). مبانی نظریۀ ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
6. پورجعفر چلیکدانی، معصومه (1390). «سیمای خرد در سبک خراسانی (رودکی، فردوسی، ناصرخسرو، خیام)»، مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، شمارۀ 23، 215-235.
7. پیاژه، ژان (1385). ساختارگرایی، ترجمۀ رضاعلی اکبرپور، تهران: انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
8. سلدن، رامان (1373). راهنمای نظریه ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
9. الشریف الرضی (1955). تلخیص البیان فی مجازات القرآن، تحقیق محمد عبدالغنی حسن، القاهره.
10. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
11. ــــــــــــــــــــــــ (1388). «ساختار ساختارها»، مجله علمی– پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، س 17، ش65، 7-14.
12. شمیسا، سیروس (1387). انواع ادبی، چ 3، تهران: میترا.
13. فتوحی، محمود (1389). بلاغت تصویر، چ 2، تهران: سخن.
14. ــــــــــــــــ (1391). سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها)، تهران: سخن.
15. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1387). سخن و سخنوران، تهران: زوار.
16. عباسی، حبیب‌الله (1394). «تأثیر مصالحه ها بر اوج و فرود ساختار ساختارها در تاریخ ایران زمین»، فصلنامه نگاه نو، شماره 105، 127-133.
17. گلدمن، لوسین (1382). نقد تکوینی، ترجمه دکتر محمدتقی غیاثی، تهران: نگاه.
18. مسبوق، سیدمهدی و دیگران (1391). «از عقل ناصرخسرو تا عقل ابوالعلاء»، نشریه علمی پژوهشی ادبیات تطبیقی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، س3، ش 6، 209-239
19. مظفر، محمدرضا (1370). منطق، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، چ 7، تهران: حکمت
20. ناصرخسرو قبادیانی (1357). دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، جلد اول، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
21. ون دیک، توین آدریانوس (1394). تحلیل متن و گفتمان، ترجمۀ پیمان کی‌فرخی، آبادان: پرسش.
22. یاکوبسون، رومن (1380). «وجه غالب»، ترجمۀ بهروز محمودی بختیاری، ساخت‌گرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی (مجموعه مقالات)، به کوشش فرزان سجودی، تهران: سورۀ مهر
23. یورگنسن، ماریان و فیلیپس (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
24. Jokbson, Roman (1960). “Concluding statement; linguistics and poetics”, Cambridge mass.
25. Tylor, T. J. (1980). Linguistic teory and structural stylistics, Pergomon press, oxford.
26. Matejka, ladislav & Crystyna Pomorska (1971) eds. Reading in Russian poetics: formalist and structuralism views. Cambridge. Mas and London: MIT press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار