بررسی ساختاری رمانس فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، کردستان، ایران

چکیده

در میان متون ادب فارسی، ده منظومه به نام‌های ویس و رامین، اثر فخرالدین اسعد گرگانی، خسرو و شیرین، هفت‌پیکر، شرف‌نامه و اقبال‌نامة نظامی گنجه‌ای، گل و نوروز و همای و همایون خواجوی کرمانی، جمشید و خورشید سلمان ساوجی، بهرام و گل‌اندام از امین‌الدین صافی و همای‌نامه وجود دارد که دارای ویژگی‌های نوع ادبی رمانس‌اند. اختلاف زمانی در روایت رمانس‌های منظوم و گستردگی جغرافیایی این منظومه‌ها، روساخت آنها را متنوع ساخته است. این تنوع و تفاوت در شیوة روایت رمانس‌ها، چند ساختار را در آنها ایجاد کرده است؛ اما ساختار اصلی آنها مبتنی بر آیین آشناسازی یا پاگشایی قهرمانی است؛ پاگشایی و آیین‌های تشرف، بر مجموعه‌ای از مراسم و مناسک و آموزش‌های شفاهی دلالت دارد که هدفشان ایجاد تغییر و تحولی بنیادین و تعیین‌کننده در وضعیت دینی و اجتماعی آن فردی است که مشرف یا پاگشا می‌شود. در این مقاله، بر اساس الگوی ساختارگرایی لوی استروس، کمینه‌های روایی رمانس‌های منظوم فارسی را استخراج و ساختار آنها را بررسی کرده‌ایم. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد استفاده از ساختار پاگشایی در روایت رمانس‌های منظوم فارسی، به دلیل اهمیت ازدواج برون‌خانواده‌ای در ژرف‌ساخت این داستان‌هاست که بر پایة تقابل سفر قهرمان به سرزمین بیگانه و بازگشت او به زادگاه خویش، تقابل خواستة قهرمان و دست‌یابی به خواسته، تقابل نبرد قهرمان و پیروزی او و در نهایت، تقابل سرزمین پدری و سرزمین معشوق شکل گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Structural analysis of Persian romance

نویسندگان [English]

  • Somayeh Olfat Fasih 1
  • Ali Akbar Ahmadi Darani 2
  • Teymoor Malmir 3
1 Ph. D. Student of Persian Languages and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Associate Professor of Persian Languages and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran
3 Professor of Persian Languages and Literature, University of Kurdistan, Kurdistan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Among the literary texts of Persian, there are ten poems called Vis and Ramin by Fakhruddin Ass'ad Gurgani; Khosrow and Shirin, Haft paykar, Sharafnameh and Eghbalnameh by Nezami Ganjavi; Gol and Nowrooz, Homay and Homayoun Khwaju Kermani; Jamshid and Khorshid by Salman Savoji; Bahram and Golandam by Amin al-Din Safi and Homayname which has features of the literary type of romance. In this paper, based on the model of Claude Lévi-Strauss structuralism, we extracted the minima of the narrative of Persian verse romances and studied their structure.
In the narrative structure of Persian verse romances, the common minima have always been repeated. The first step for understanding deep-structure the stories is to explain the structure of their narrative. Based on the existence of dual oppositions in the structure of these romances, the main elements of the structure of stories can be extracted. These elements are Mytheme that stories structure based on them. From the stroke of the stories mentioned above, six narrative minima can be extracted: 1) The hero sees science and martial arts. 2) The hero, loves a beautiful girl. 3) The hero travels to gain the demands. 4) The hero for gaining demands, tests or quests. 5) The hero receives a reward. 6) The hero returns to his homeland. As Strauss extracted the Mythemes on a sentence scale, these elements are also in the form of a sentence, which can generally be summarized in single words; the elements of "education, love, travel, test, reward, return."
According to the aforementioned minerals, the main structure of the Persian verse romances is based on the initiation or the achievement of the championship. Initiation and traditions of encouragement and passing on a series of ceremonies and rituals and oral education, the purpose of which is to create a fundamental and decisive transformation in the religious and social status of a person who is mysterious, overlooked or strangled. In Persian verse romances, the hero with a motive that is generally sought after by a beloved goes away from home and takes a long journey with all kinds of hardships; Tests are difficult to survive and eventually return home with victory over enemies and obtaining desires. These propositions are the structural elements that illuminate the original structure of the romances based on the pattern of pagan rituals. In this template, the hero goes away from the community, while at the same time differs from his previous state of affairs, in order to achieve perfection and change his religious and social status. The findings of this research show that the use of an initiation structure in the narration of Persian verse romances is due to the importance of extra-family marriages in deep-structure these stories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verse romances
  • Structuralism
  • Initiation
  • Narrative minima
  • Deep-structure
منابع
1. احمدی، بابک (1386). ساختار و تأویل متن، چ 9، تهران: مرکز.
2. اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، چ 2، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: آگه.
3. اسماعیلی، حسین (1370). «داستان زال از دیدگاه قوم‌شناسی»، مجلة ایران‌نامه، سال دهم، شمارة 37، ص 183-145.
4. الیاده، میرچا (1378). اسطورة بازگشت جاودانه، چ 1، ترجمة بهمن سرکاراتی، تهران: قطره.
5. ــــــــــــ (1368). آیین‌ها و نمادهای آشناسازی، چ 1، ترجمة نصرالله زنگویی، تهران: آگه.
6. ــــــــــــ (1392). آیین‌ها و نمادهای تشرف، چ 1، ترجمة مانی صالحی علامه، تهران: نیلوفر.
7. ایگلتون، تری (1380). پیش‌درآمدی بر نظریة ادبی،ویرایش 2، ترجمة عباس مخبر، تهران: مرکز.
8. بیتس، دانیل و فرد پلاگ (1389). انسان‌شناسی فرهنگی، چ 8، ترجمـة محسـن ثلاثـی، تهران: علمی.
9. پراپ، ولادیمیر (1368). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، چ 1، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
10. ثواب، فاطمه (1394). «بررسی ساختار روایی منظومه‌های غنائی بر پایة نظریة گریماس (ویس و رامین، خسرو و شیرین، جمشید و خورشید، همای و همایون، لیلی و مجنون)»، دانشگاه سیستان و بلوچستان، استادان راهنما: محمدعلی محمودی و محمدعلی زهرازداه.
11. خواجوی کرمانی (1348). همای و همایون، چ 1، تصحیح کمال عینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
12. ــــــــــــــــ (1350). گل و نوروز، چ 1، به اهتمام و کوشش کمال عینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
13. رضایی، عربعلی (1382). واژگان توصیفی ادبیات انگلیسی-فارسی، چ 1، تهران: فرهنگ معاصر.
14. ساوجی، سلمان (1348). جمشید و خورشید، چ 1، به اهتمام ج.پ. آسموسن و فریدون وهمن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
15. صافی، امین‌الدین محمد (1386). بهرام و گل‌اندام، چ 1، تصحیح حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو، تهران: چشمه.
16. عباسی، سکینه (1395). بوطیقای قصه‌های بلند عامیانه فارسی (رمانس عام)، چ 2،تهران: روزگار.
17. علی‌حوری، محبوبه (1394). «ریخت‌شناسی همای‌نامه»، پژوهشنامة ادب حماسی، سال یازدهم، شمارة 20، ص 105-132.
18. فرای، نورتروپ (1384). صحیفه‌های زمینی، چ 1، ترجمة هوشنگ رهنما، تهران: هرمس.
 19. ــــــــــــــ (1377). تحلیل نقد، چ 1، ترجمة صالح حسینی، تهران: نیلوفر.
20. فرضی، حمیدرضا، علی دهقان و لیلا عدل‌پرور. (1394). «مقایسة ساختاری داستان‌های همای و همایون خواجوی و سلامان و ابسال جامی بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ»، نشریة زبان و ادب فارسی، سال شصت و هشتم، شمارة 232، ص 168-151.
21. فریزر، جیمز (1388). شاخة زرّین، چ 6، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگه.
22. کاسی، فاطمه (1387). «تحلیل ساختاری داستان پادشاه سیاه‌پوش از منظر بارت و گرماس»، نشریة ادب‌پژوهی، شمارة 5، ص 200-183.
23. گرگانی، فخرالدین اسعد (1349). ویس و رامین، چ 1، تصحیح ماگالی تودوا و الکساندر گواخاریا، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
24. گلچین، میترا، بهاره پژومند (1388). «بررسی ویژگی‌های نوع رمانس در هفت‌پیکر»، نشریة ادب فارسی دانشگاه تهران، دورة 1، شمارة 2، ص 94-75.
25. لوی-استروس، کلود (1373). «بررسی ساختاری اسطوره»، ترجمة بهار مختاریان و فضل‌الله پاکزاد، مجلة ارغنون، شمارة 4، ص 160-135.
26. مشهدی، محمد امیر و فاطمه ثواب (1393). «تحلیل ساختار روایتی داستان بهرام و گل‌اندام بر پایة نظریة گریماس»، متن‌پژوهی ادبی، سال هجدهم، شمارة 61، ص 105-83.
27. مظفری، وزیر، سیّد اسعد شیخ‌احمدی و تیمور مالمیر (1395). «بررسی ساختاری- اسطوره‌ای همای و همایون خواجوی کرمانی»، نشریة ادب و زبان دانشکدة ادبیات و علوم انسانی شهید باهنر کرمان، سال نوزدهم، شمارة 40، ص 319-297.
28. موسوی، سیدکاظم، مریم بهزادنژاد و آرمینا سارکسیان (1395). «ساختار اسطوره‌ای در گنبد سیاه هفت‌پیکر: بررسی نظریة سفر قهرمان در گنبد 1»، نشریة فنون ادبی، سال هشتم، شمارة 4، ص -130-113.
29. ناصری، فرشته، عبدالحسین فرزاد و امیرحسین ماحوزی (1391). «تحلیل و مقایسة ساختار روایی قصة گنبدهای سیاه و صندلی هفت گنبد نظامی بر اساس الگوهای ریخت‌شناسی قصه‌های پریان ولادیمیر پراپ»، پژوهشنامة فرهنگ و ادب، سال هشتم، شمارة 13، ص 128-96.
30. نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف (1388). اقبال‌نامه، چ 7، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
31. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1389). هفت‌پیکر، چ 2، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
32. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1392). خسرو و شیرین، چ 2، تصحیح و شرح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
33. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1393). شرف‌نامه، تصحیح بهروز ثروتیان، چ 2، تهران: امیرکبیر.
34. واعظ، بتول و رقیه کاردل ایلواری (1394). «نقد اسطوره‌شناختی گنبد سیاه هفت‌پیکر نظامی»، دو فصلنامة علوم ادبی، سال چهارم، شمارة 6، ص 252-233.
35. همای‌نامه (1383). تصحیح محمد روشن، چ 1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.