بررسی تراجمِ خودنوشتِ تذکره‌های دورة قاجار؛ با نظری بر تعریف اتوبیوگرافیِ مدرن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 دانشـیار گروه زبان و ادبیـات فارسـی، دانشگاه سیسـتان و بلوچسـتان، زاهـدان، ایــران

چکیده

تذکره‌های فارسی از دیرباز یکی از مَراجع زندگی‌نامه‌ای و از منابع مهم ادبی، تاریخی و اجتماعی بوده‌اند. در پی تحولاتِ دورة قاجار در آستانة مشروطه، تطوّر و دگرگونی ویژه‌ای در گونه‌های ادبی مختلف ایجاد شد. در این پژوهش به فصلِ مهمی از تذکره‌های این دوره، یعنی ترجمة خودنوشت مؤلف، پرداخته شده است. تاکنون هیچ پژوهشی دربارة ترجمه‌های خودنوشت تذکره‌ها، انجام نشده است. در این جستار تراجمِ خودنوشت تذکره‌های دورة قاجار با تعریف اتوبیوگرافی مدرن سنجیده شد و ضمنِ بیان اهمیت این نوع نوشته، محتوا و انگیزه و نیز نوع روایت و سبک نگارش آن، بررسی گردید. بر مبنای نتایج، جایگاه ترجمة مؤلف در تذکره‌های این دوره و وجود نمودهایی چون جزئی‌نگری، پرداختن به عواطف و منویّات درونی و حتی اشتباهات نویسنده و نیز رغبت نویسندگان این دوره به روایتِ اول‌شخص و «من گفتن»، ویژگی‌هایی است که ترجمه‌های خودنوشت تذکره‌های دورة قاجار را از دوره‌های قبل متمایز و به تعریف اتوبیوگرافیِ جدید نزدیک کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of the self-written biographies in the Qajar era by contemplating the definition of modern autobiography

نویسندگان [English]

  • Razieh Behabadi 1
  • Abbas Nikbakht 2
  • Maryam Sha’banzadeh 3
1 Ph. D. Student of Persian Language and Literature, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
3 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Persian biographies have long been one of the biographical references and important literary, historical and social resources. The Persian biographies flourished after the Safavi era, and the kings specially interested in this. The expansion of the publishing industry and interest of the Qajar princes to the writing of biography, led to a significant increase in the number of biographies in the thirteenth century, toward the previous.
 Following the developments of the Qajar period on the eve of Constitutional Revolution, special evolution and transformation were created in different literary forms. In this research, an important chapter of the biographies, namely, the author's own biography has been discussed. In this research, the Self-written biographies in the Qajar era were compared by the definition of modern autobiography. Addition expressing the importance of this type of writing; were studied the Content and motivation, as well as the type of narration and style of writing it. The results indicate that the position of the author's biography in the biography, And manifestations such as, attention to detail, express of emotions and inner desires, and even the author's mistakes, as well as the interest of the authors of this period to the narrative of the first-person and to saying "I"; is Features that have been closer the Self-written biographies in the Qajar era, to the definition of a new autobiography.
Place: The position of the self-writing section varies in different directions; the evidence suggests that during the Qajar period some authors who have inserted their biography in to their writing, preferred that this section, like any other biography, is in the text of the biographies (and generally the same alphabetical rows of the biographies). This suggests that there are still compliments and indirect writing in this period; However, the number of people who have devoted a separate part (at the end or at the beginning of the biographies) to own biography, is noteworthy.
Attention to details: writing the details, mention the author's inner states, refer to the social and political conditions surrounding the author and the emotional and psychological prose, are from the signs modern autobiography in the self-writings of this period, and have not been common in the past.
In the past, reference to the maternal lineage was not so common, and it was also very seldom about the biographies authors. Following the developments in the Qajar period, paying attention to details such as the ratio of the mother was common in the biographies. It is also noteworthy that the Indian authors have focused more on the details in their self-writings. Including that they often explicitly have referred to the name of their professors; whereas, most of the Iranian writer, in their self-writings, had a general refer to their education, and they have seldom mentioned their masters by writing the name.
The style of writing: The style of self-writings in the biographies is generally simple. Even in technical writing, the style of author's written is usually simple and without the ornament in his own biography. In such works, the style of writing in the introduction, the text and the self-writing, vary from complexity to simplicity, respectively. Although, when is the writing's style of the self-writings in the biographies the more beautiful and rhetorical (literary), is the literary aspect more than its historical aspect, but the exaggeration of the author in literary art, the arrangement of sentences and exaggeration in Expressions and descriptions, distract him from reality.  The simple and intimate language in the self-writings of the biographies of this period is more sign of the language of today's self-writing (autobiography) not so the language of the biographies of the past.
Recording of own poems and own stating: The most important motivations of the authors of the biographies, is their reputation and the recording of their own poems. If we put this together, with the fact that the biography's authors have all their poetry and poetical works in hand, we can accepted the assignment of many pages from each biographies to the insert of the author's poems.  This group usually uses the art of poetry, even in the context of biography; in criticizing, revising and completing the lyrics of others, or recording their own lyrics as a witness in the introduction or their treatises. Thus, they have included many poems in the context of the lyrics of others.
Of course, one of the problems of self-writing of biographies (and even autobiography in its new types) is understate and humility, the traits that have always existed in all ages in Persians, and the appearance of this feature in self-writing of biographies of the Qajar era, in particular in the section describing the writer's poetry and his poems, are to some extent seen; But a large number of the author's biographies of this period (especially the princes), have written the own biography with pride.
 As in the past, the mention of self-writing is very high from the angle of view of the third person's narrator; thus it is another reason what why their authors are humility and they have deprecated the saying "I". In contrast, the increase in the number of the first person narratives in the self-writing in biographies of the Qajar era is an explicit sign of the transgression from tradition and wish to the modernism. These are cases that differenced the self-writing of this period from the previous.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Self-written
  • biography
  • the Qajar era
  • autobiography
  1. منابع

    1. استنفورد، مایکل (1384). درآمدی بر تاریخ‌پژوهی، ترجمة مسعود صادقی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع) و سمت.
    2. اصیل، حجت‌الله (1386). «تذکره»، دانشنامة ادب فارسی؛ به سرپرستی حسن انوشه، جلد دوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 330-329.
    3. انوشه، حسن (1376). دانشنامة ادب فارسی، جلد دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
    4. بهادر جنگ (اعظم)، محمدغوث‌خان (1272ق). گلزار اعظم، کرناتک: مطبع سرکاری (چاپ سنگی).
    5. بهمن‌میرزا قاجار (1394). تذکرة محمدشاهی، مقدمه و تصحیح حسین محمدزاده صدیق و فاطمه بهرامی، تهران: تک‌درخت.
    6. ترکی‌قلندر، ترک‌علی‌شاه (1332ق). سخنورانِ چشم‌دیده (به انضمام نسخة پسماند و مثنوی ترانة حق)، دکن: شمس‌الاسلام (چاپ سنگی).
    7. جواری، محمدحسین و مؤذن، زهرا (1382). «اتوبیوگرافی و مباحث نظری آن در فرانسه»، فصلنامة علامه، دورة اول، ش4، 126-103.
    8. خاتمی، احمد (1373). تاریخ ادبیات ایران در دورة بازگشت ادبی (جلد اول و دوم)، چ1، تهران: مؤسسه پایا.
    9. خلیل تتوی، مخدوم محمدابراهیم (1958م). تکملة مقالات‌الشعرا، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات پیرحسام‌الدین راشدی، انجمن ادبی سند.
    10. داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ3، تهران: مروارید.
    11. داورشیرازی، شیخ مفید (1371). مرآت‌الفصاحه، با تصحیح و تکمیل و افزوده‌های محمود طاووسی، شیراز: نوید شیراز.
    12. دیوان‌بیگی شیرازی، سید احمد (1366).حدیقه‌الشعرا، جلد سوم (جلد اول 1364 و جلد دوم 1365)، چ1، تصحیح و تکمیل و تحشیة عبدالحسین نوایی، تهران: زرین.
    13. شعاع شیرازی (شعاع‌الملک)، محمدحسین (1380). تذکرة شعاعیه، چ1، تصحیح و تکمیل از محمود طاووسی، تهران: بنیاد فارسی‌شناسی.
    14. شفیعیون، سعید (1393). «گذری دیگرگون بر تذکره‌های ادبی»، نشریة فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال ششم، ش11، 104-85.
    15. شمیسا، سیروس (1379). انواع ادبی، چ7، تهران: فردوس.
    16. صبا لکهنوی، محمدمظفرحسین (1343). تذکرة روز روشن، به تصحیح و تحشیة محمدحسین رکن‌زادة آدمیت، تهران: رازی.
    17. قربانی، خاور و اسلامی، ادریس (1396). «پیشینه و انواع خودزندگی‌نامه‌نوشت در ایران باستان»، نشریة فنون ادبیدانشگاه اصفهان، سال نهم، ش1، 202-187.
    18. کمری، علی‌رضا (1383). درآمدی بر خاطره‌نویسی و خاطره‌نگاشته‌های پارسی در تاریخ ایران (با یاد خاطره، جلد اول)، تهران: سوره مهر.
    19. گلچین‌معانی، احمد (1363). تاریخ تذکره‌های فارسی (جلد اول و دوم)، چ1، تهران: سنایی.
    20. گوپاموی، محمد قدرت‌الله (1387). تذکرة نتایج‌الافکار، چ1، تصحیح و تعلیقِ یوسف بیگ‌باباپور، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
    21. محمودمیرزا قاجار (1394). بیان‌المحمود (تذکره‌ای در فن مشاعره)، چ1، به تصحیح میرهاشم محدث، تهران: اطلاعات.
    22. مدایح‌نگار، محمدابراهیم بن محمدمهدی (1363). انجمن ناصری به همراه تذکرة مجدیه، با مقدمة ایرج افشار، تهران: بابک.
    23. مدرسی یزدی (شهلا)، محمدعلی (1379). تذکرة شبستان، چ1، به کوشش اکبر قلمسیاه، تهران: گیتا.
    24. مصحفی همدانی، غلام بن ولی‌محمد (1237ق). ریاض‌الفصحا، به تصحیح مولوی عبدالحق، اورنگ‌آباد دکن: انجمن ترقی اردو.
    25. ناصحی، زهره (1391). «از خودنگاری تا خودرمان: تحلیلی پیرامون دشواری‌های موجود در تعریف نثر معاصر فرانسه»، پژوهش‌های ادب و زبان فرانسه، ش1، 89-113.
    26. نواب بهادر، سیدمحمدصدیق حسن‌خان (1386). تذکرة شمع انجمن، چ1، به تصحیح و تعلیقات محمدکاظم کهدویی، یزد: دانشگاه یزد.
    27. نواب شیرازی (بسمل)، حاج علی‌اکبر (1371). تذکرة دلگشا، چ1، تصحیح و تحشیة منصور رستگارفسایی، شیراز: نوید.
    28. وفا زواره‌ای، محمدعلی (1385). مآثرالباقریه، مقدمه و تصحیح حسین مسجدی، اصفهان: سازمان فرهنگی‌هنری شهرداری اصفهان.
    29. ولک، رنه و وارن، آویستن (1373). نظریة ادبی، ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: شرکت علمی و فرهنگی.
    30. هاشمی سندیلوی، احمدعلی‌خان (1371). مخزن‌الغرایب، جلد اول (تا حرف ح)، به اهتمام محمد باقر، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
    31. هدایت، رضاقلی‌خان (1340). مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، بخش سوم از مجلد دوم، تهران: چاپخانة موسوی.
    32. _________ (بی‌تا). ریاض‌العارفین، به کوشش مهرعلی گرکانی، تهران: کتابفروشی محمودی.
    33. هندی، بهگوان‌داس (1377ق).سفینة هندی، با مقدمه و حاشیة سید شاه‌عطاءالرحمان عطای کاکوی، پنتة هند.

    34. Lejeune, Philippe (1971). L’Autobiographie en France, Paris: Armand Collin.